Айсыз қараңғы түн аспанды қап-қара түңлікпен тұмшалап тұрды. Кең далада анда-санда алыстан қасқырдың мұңлы ұлуы естіледі, ал баяу ескен желдің сыбыры тылсым үн қосады. Жолаушы жігіт жалғыз келе жатты. Жүрегі ауыр ойға толы, ал мұндай сапарға не үшін шыққанын өзі де білмейтін-ді. Ішкі дүниесін мазалаған жауапсыз сұрақтар оны алға қарай жетелегендей.

Жігіттің ойы сан-саққа жүгірді. Өмір жолының мәні не? Неліктен жүрек түбінде бос қуыс сезіледі? - Шеті де, түбі де көрінбейтін қараңғылықтың құшағында ол өз тағдырын іздеп келеді. Көзге түртсе көргісіз түнек оның жан дүниесіндей тұнжырап тұр еді. Кеудесін кернеген белгісіз бір сағыныш пен мұң оны алысқа, белгісіз бағытқа сүйрей берді.

Айналадағы дүние қозғалыссыз, мәңгілік ұйқыда жатқандай. Жарқыраған жұлдыздар ғана көзге жарқ ұрып, алыстан бағдар беретін маяктай көрінеді. Жетіқарақшы жұлдыздары төбеде тізіліп, жол нұсқап тұрғандай. Жігіт сол жұлдыздарға үмітпен көз тастап қойды. Бәлкім, Темірқазық жарқырап, маған дұрыс бағыт сілтеп тұрған шығар, – деп іштей күбірледі ол. Алайда түн қараңғылығына жұтылған жазықта нақты соқпақ байқалмайды.

Ол уақыт ұғымын жоғалтты. Қашаннан бері жүргенін білмейді. Шаршаған аяқтары өздігінен ілбіп, сүйрелеу жүріспен алға жылжи берді. Көз алдынан өткен өмірі елес боп көлбеңдейді: бала күнгі қуаныштары мен армандары, кейінгі жылдардағы өкініштері мен жоғалтқан үміттері. Әр қадамымен сол естеліктерден қашып құтылғысы келгендей, бірақ олар көлеңке құсап соңынан қалмайды. Мен не іздеп келемін? – деп ойлады ол. Жауап тек үнсіздік.

Бір уақытта алыс көкжиектен бір жұмбақ сәулені көзі шалды. Қара түңгідей түн ішінде әлдебір жарық жылтырап тұрған тәрізді. Әуелі оны жұлдыздың жерге жақын көрінісі не алыстан жанып тұрған от болар деп ойлады. Төңіректе елді мекен жоқ екенін білсе де, әлгі жарық жанарын өзіне тартты. Жігіт тоқтап, таңырқай қарап тұрды. Жүрегінің түкпірінде әлдене бүлк етіп, үміт оты жылт еткендей болды. Қиянда бір шырақ жанған шығар... Адасқанға айқын белгі болар, – деп күбірледі ол өзіне.

Жігіт сол жарыққа қарай бағыт алды. Қараңғыда сүріне-қабына жүріп келеді. Тас қараңғы түнде жалғыз жарыққа ұмтылған көбелектей жүрегі лүпілдей соғады. Жақындаған сайын жарық анық көрініп, оттың жалыны екені байқалды. От басында отырған бір сұлба көрінеді. Белгісіз адам түн қойнауында жалғыз өзі алау жағып отырғанға ұқсайды. Жігіт біраз тайсалып тоқтап қалды: түн ішінде бейсауат отырған бұл кім болды екен? Қауіпсіз бе, әлде қатер ме? Бірақ жанды жылытар оттың қызуы мен жұмбақ тартымдылығы оны қарсы тартты.

От қасына жақындап келгенде, жер ошақта маздаған алаудың қасында отырған ақ сақалды қарияны көрді. Қария үстіндегі жүні жылтырап кеткен шапанға оранып, отқа жылынып отыр екен. Оның жүзінде бейбіт бір сабырлық бар, көздері от сәулесіне шағылысып, от-жалынмен бірге ойнап тұрғандай. Жігітті байқап, қария басын көтерді де, жайдары үн қатты:
— Жақын кел, балам, тоңған шығарсың, — деді.

Жігіт именіп, баяу қадаммен отқа таяды. Түні бойы жалғыздықтан кейін қарсы алдында жан иесін көру тосын еді, жүрегі кеудесіне сыймай дүрсілдеп тұр. Қарияға басын изеп, сәлем берді де, оттың жанына отыра кетті. Алау қызуы денесін жылытып, бойына қан жүгіргендей болды. Біразға дейін екеуі үнсіз отырды: отқа тасталған ағаштардың бытырлағанын, жалынның мың құбылған биін тамашалап.

— Жолың болсын, балам... Кештің бір уағында дала кезіп жүргенің қалай? — деп сұрады ақсақал ақырын ғана.
Жігіт ауыр күрсінді:
— Қайда бет алғанымды өзім де білмеймін, ата, — деді ол. — Іштей бір тыныштық іздегендеймін. Жүрегімдегі бос орынды толтыратын бірдеңе табылса деп келемін, бірақ не екенін түсінбеймін... Адасқан сияқтымын.

Қария жігітке сынай қарап, оның жанарынан бәрін түсінгендей бір шырай танытты:
— Әр адамның жүрегінде өз шырағы болады, балам, — деді қария жұмсақ дауыспен. — Кейде өмірдің дауылы оны өшіріп ала жаздайды. Сенің де жүзіңнен ұзақ жол азабын көріп тұрмын. Жан дүниеңді тұман басып тұр ма?

Жігіт қарттың өз жүрегінің хәлін дәл суреттегеніне таң қалды. Ол басын изеді.
— Рас айтасыз... Ішім тұңғиық қараңғылыққа толы. Не үшін өмір сүріп жүргенімді ұқпай қалдым. Барлығы мәнсіздей көрінеді, — деп мұңын шақты ол. — Сол себепті жолға шықтым... Мүмкін тағдыр өзі жолықтырар деген үміт болды.

Қария шалқайып көк аспанға көз тастады. Жұлдыздар шоғы жан-жаққа шашырап, көз жетпес ғарыш тұңғиығында әлсіз жылтырайды.
— Жұлдыздар көп, бірақ олардың арасында Темірқазық бар, — деді ол аспанды нұсқап. — Адамдардың өмір жолында да солай: көп мақсат, көп тілек жұлдыздай бытыраған. Бірақ солардың ішінде бірі – сенің Темірқазығың, өміріңнің мәні. Оны табу оңай емес, бірақ адаспай жүргің келсе, жүрегіңнің аспанындағы Темірқазығыңды тап. Қараңғы түнде бағыт берем деп бір жұлдыз жанбаса, адам жолынан жаңылады.

Жігіт қарттың сөзіне ойлана тұңғиыққа үңілді. Жүрегімнің Темірқазығы... Өмірімнің мәні... Іштей осы сөздерді қайталап, мағынасын іздеп әуреге түсті. Оның өмірінде бағалар не бар еді? Балалық шағындағы аяулы естеліктері, анасының мейірімі, өнерге деген ынтызарлығы... Бір кездегі армандары есіне түсті. Сол арман-құмары шынымен оның жанын маздатқан жарық шырақ емес пе еді? Уақыт өте келе сол шырағы сөніп қалған сияқты. Мүмкін, сондықтан жаны қараңғылықта қалған болар.

Қария жігіттің жүзіндегі толғанысты көріп, жылы жымиды:
— Көңіліңе бір ой түсті ме, балам?
— Білмеймін... Бәлкім, мен өз Темірқазығымнан алыстап кеткен шығармын. Қайсы еді ол... Ұмытқан сияқтымын, — деді жігіт күмілжіп.
— Еске түсіруге болады. Жанның жарығы сөнбейді, тек уақытша көлегейленеді, — деп қария жер ошақтағы қоламтаға бір ши бұтағын тастап қойды. Алау қайта лап етті. — Шын қуаныш пен шын махаббат – жүректегі шырақтың майы. Сен соны тауып, құйып отырмасаң, шырақ та сөне бастайды.

Жігіттің жанарына еріксіз жас үйірілді. Қалт-құлт еткен жалын сәулесінде ол көзінен мөлтілдеп шыққан бір тамшы жасты сезді.
— Мен көп нәрсемді жоғалттым деп ойлайтынмын... Анамды жоғалттым, сүйгенімді жоғалттым, арманымды жоғалттым. Сол жоғалғандардың орнын толтыра алмай, ішім бос қалғандай, — деді ол дауысы дірілдеп. — Бірақ солардың бәрі – менің жанымның бөлігі еді. Мен олардан айырылсам, өзімді де жоғалттым ба деп қорқамын.

Қария орнынан баяу көтеріліп, жігіттің иығына қолын қойды:
— Сен өзіңді жоғалтқан жоқсың, балам. Жан жарасы жазылады. Адам жақынын жоғалтса да, оның рухы жанында қалады. Ал арманың өшіп қалса, оны қайта жағуға болады. Сен сол үшін жолға шықтың емес пе? Жаның іздеп жүр сені, сен өзіңді табуға талпынып жүрсің.

Жігіт таңырқап қарияға қарады:
— Жаным мені іздеп жүр... — деп қайталады ол сыбырлап.
— Иә, — деді ақсақал күлімсіреп. — Кейде адам өзінен-өзі бөлініп қалғандай сезінеді. Жан мен ақылдың арасын тұман тұтып, жолыңды таба алмай қаласың. Мұндайда жаның сені алысқа жетелейді – өзіңді қайта табу үшін, өмірдің мәнін қайта сезіну үшін. Бұл сапардың сыры – өзіңді өзің танып, жан жараңды емдеу.

Жігіт ауыр ойдан арылып, ерекше бір жеңілдік сезінгендей болды. Қарияның сөздері көңіл түкпірінде үміт сәулесін жақты. Түн қараңғысы әлі айналаны бүркеп тұрғанымен, жігіт өзінің ішкі әлемінде таң жарығы атқандай күй кешті. Ол алғаш рет ұзақ уақыттан соң жүрегі тыныштыққа бет алғанын аңғарды.

Қария аспанға тағы бір рет көз тастап, көкжиектен біліне бастаған жарық сәулесін көрсетті:
— Анау жарықты көрдің бе? Таң атып келеді. Сенің де жаңа күнің атып, жаңа өмір басталғалы тұр. Қапаланба, өткеннің тұманын артқа қалдыр да, алдыңдағы жарыққа қара.

Жігіт шығыс көкжиекке көз салды. Расында, таңғы алакеуім сібірлеп, қараңғылық шетінен бозамық сәуле көріне бастады. Қараңғылық қанша қалың болса да, таң атпай қоймайтынын түсінді. Жолаушы орнынан тұрып, айналаға көз жіберді. От әлдеқашан сөніп қалған, тек қоламта ғана қызарып көзін жұмады. Қария да көрінбейді. Тек самал жел ғана ұйқыдан оянған далада еркін есіп жүр.

Жігіт жүрегінде алаулап жанған отты сезінді – ол үміт оты еді. Қараңғы түндегі жол көрсеткен шырақ енді оның өз кеудесінде маздап жанғандай. Кеше ғана мең-зең күйде елеусіз жолға шыққан жан енді өз жолының бағытын сезінгендей. Ол батысқа қарай, өз ауылына, өз өміріне қайтуға бел буды. Өйткені ең үлкен құпияны – өз жанындағы шырақты – қайта жаққанын ұқты. Енді сол шырақ оған өмір жолында мәңгі жарық беріп тұратынына сенімі кәміл еді.

Алайда жолға шықпастан бұрын соңғы рет от орнын шолып, қария отырған жерге көз тастады. Тым-тырыс. Не оттың ізі, не табаны тиген белгі жоқ. Тек самал желмен бірге бытырлаған от үні мен қарияның сабырлы дауысы әлі де құлағында жаңғырып тұрғандай.

Қария кім еді өзі?..

Мүмкін, ол періште болған шығар – үміті өшуге жақындаған бейбақтардың жүрегіне қайтадан жарық түсіретін... Әлде, мен секілді адасқан жанның бірі ме еді, өмірінің бір сәтінде өзі де сол отты қайта жағып, енді сол жалынды өзгеге сыйлап жүрген? Бәлкім, ол менің өз жанымның көлеңкесі, яки мен білмей келген рухани ұстазым шығар. Немесе жүректің ең түкпіріндегі – шындықты сыбырлайтын үн...

Жігіт басын көтеріп, көк аспанға көз тастады. Таң атқан. Темірқазық әлі сол орнында. Бірақ енді ол жұлдыздың тек аспанда емес, өз жүрегінде де жарқырап тұрғанын білді...

islam.kz