Кейбір ғалымдар бүгінде планетамызда өмір сүретін түрлердің 40%-ы дерлік 2050 жылы жойылып кетуі мүмкін екенін алға тартып отыр. Бұл жайында islam.kz порталы бұл тақырыптағы мақала жарияланған Live Science ақпарат көзіне сілтеме жасай отырып мәлім етеді. Ғалымдар жер тарихында алты рет жаппай жойылу болғанын алға тартып отыр. Отаго палеогенетика зертханасының директоры және Жаңа Зеландиядағы Отаго университетінің зоология кафедрасының ежелгі ДНҚ кафедрасының аға оқытушысы Ник Роуленстің айтуынша, алтыншы рет жаппай жойылу антропогендік факторлардың орын алуы ықтимал. Дәлірегі, барлық тіршілік иесі жойылмаған күннің өзінде ішінара, белгілі бір аймақтарды жануарлар мен құстар климат өзгерісіне байланысты жойылуы мүмкін. Халықаралық табиғатты қорғау одағының (IUCN) жойылу қаупі төнген түрлердің Қызыл тізіміне сәйкес, қазіргі уақытта шамамен 41 000 - барлық бағаланған түрлердің шамамен 1/3 бөлігі жойылу алдында тұр. Көптеген белгілі түрлер мен түр тармақтары, соның ішінде суматран орангутаны (Pongo abelii), амур барысы (Panthera pardus orientalis), суматран пілі (Elephas maximus sumatranus), қара мүйізтұмсық (Diceros bicornis), қарақұйрық (Eretmochelys timberladacaaiger) ) және Cross River горилласы (Gorilla gorilla diehli) IUCN және Дүниежүзілік жабайы табиғат қорының мәліметтері бойынша «жою қаупі төнген» санатқа жатады, яғни, олардың жабайы табиғатта жойылып кету қаупі өте жоғары. IUCN бойынша жойылып кету қаупі төнген санат «соңғы 10 жылда (немесе үш ұрпақта) популяцияның 80-90%-ға жылдам қысқаруы нәтижесінде жойылып кету қаупі өте жоғары түрлерді қамтиды. Кейбір популяцияның саны 50-ге жетпейді. Бұл түрлердің көпшілігі 2050 жылға дейін аман қалуы нейғайбыл. Мысалы, табиғатта бар болғаны 70 амур барысы қалды, ал вакита (Phocoena sinus) әлемдегі ең сирек теңіз сүтқоректісі деп саналатын теңіз зілінің саны WWF дерегі бойынша 10-нан аспайды. Biological Conservation мерзімді басылымында жарияланған 2019 жылғы шолудағы мәліметке қарағанда, қазіргі уақытта экологиялық жүйенің тепе-теңдігін сақтауда, адамзаттың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде маңызы зор жәндіктердің 40% -дан астамына жойылып кету қаупі төніп тұр. Ондаған жәндік түрлері IUCN «жойылып кету қаупі төнген» түрлер тізімінде, соның ішінде ақ қанатты шегіртке (Chorthippus acroleucus), оңтүстік альпі бұталы крикет (Anonconotus apenninigenus), суэйнполдың көк көбелегі (Lepidochrysops swanepoeli (Bofranklimbus) және Franklin'buss) Сейшел аралдарының ұшпайтын жапырақшасы (Procytettix fusiformis) бар. Климаттың өзгеруі жөніндегі үкіметаралық топтың (IPCC) мәліметтері бойынша жаһандық жылыну Фаренгейттің 2,7 градусында (Цельсия бойынша 1,5 градус) сақталса да 2050 жылға қарай әлемдегі маржан рифтерінің 90%-дан астамы жойылуы мүмкін. Алайда, таяудағы есеп бойынша 2030-жылдардың басында жаһандық температураның Цельсия бойынша 1,5 градусқа артуының өзінен «әлемдегі рифтердің 99%-ы қалпына келмейтін ыстық толқындарды бастан кешіруіне» әкелуі мүмкін. Биологиялық түрлердің жойылу процесі табиғи түрде болғанымен - бұрыннан бар барлық түрлердің 99% -дан астамы жойылып кеткен - адамның әрекеті түрлердің жойылу жылдамдығын күрт жеделдетуі мүмкін. Көптеген түрлер климаттың өзгеруіне және табиғи ортадағы өзгерістерге бейімделе алады. Алайда, адам әрекеті климаттың өзгеруін жеделдетіп, тіршілік ету ортасын бұзады, ең осал түрлердің кейбірі мұндай ауыртпалыққа төзбейді және бейімделе алмайды.

Жарты ғасырда әлемдегі жабайы жануарлар популяциясы 69%-ға кеміген

1970 жылдан бері жабайы жануарлардың дүние жүзінде популяциясы 69%-ға азайған. Бұған орман-тоғайдың оталуы, әлемдік мұхиттың ластануы және климаттың өзгеруі себеп болған. Бұл жайында islam.kz порталы өз кезегінде Дүниежүзілік жабайы табиғатта қорғау қорының (WWF) келтірген дерегіне жөн сілтеген Reuters ақпарат ресурсына сілтеме жасай отырып мәлім етеді. Тұтастай алғанда жыл сайын жабайы жануарлар 2,5%-ға кеміп отыр. Сарапшылар бұл тарапта жабайы жануарлардың 32 мың популяциясының, соның ішінде бес мыңнан астам түрінің жағдайына талдау жасаған екен. Нәтижесі осындай. Әсіресе, Латын Америкасы мен Кариб бассейніндегі жабайы жануарлар қатты зардап шеккен. Онда жарты ғасырдан астам уақыт ішінде жабайы жануарлар саны 94%-ға құлдыраған. Мысалы, бразилиялық Амазонкадағы қызғылт өзен дельфиндері 65%-ға азайған. Олардың саны 1994-2016 жылдар аралығында күрт төмендеді.

Ғасырдың соңына қарай Африкадағы жануарлар түрлерінің жартысы жойылады

2050 жылға қарай биологиялық әр алуандылық әлем бойынша айтарлықтай жұтаң тартады. Бұл жайында islam.kz порталы Біріккен Ұлттар Ұйымының Биологиялық әр алуандылық жөніндегі үкіметаралық платформа сарапшыларының болжамға құрылған деректеріне сілтеме жасай отырып мәлім етеді. Ғалымдар өз зерттеулерінде Еуропаның, Американың, Африканың, Орталық Азияның және Азия-Тынық мұхиты аймағының экожүйелеріне төнген қауіп-қатерлерді бағалады, қауіп-қатерлердің негізгісі климаттың өзгеруі деп танылды. Дәл осы себепті Оңтүстік-Шығыс Азияда ғасырдың ортасына қарай маржандардың 90%-ы жоғалады. Тіпті, жаһандық жылынудың бәсеңдеуі де оларды құтқара алмайды. Сондай-ақ, өнеркәсіптік балық аулау сол көлемде жалғасатын болса, 2048 жылға қарай аталған аймақта балық ресурсы таусылады. Сонымен қатар, Африкадағы құс пен жануар түрлерінің жартысынан астамы келесі ғасырдың басына қарай жойылып кетуі мүмкін. Африка көлдерінің құрғауы да көптеген өсімдіктер түрлерінің жойылуына әкеледі. Болжам бойынша 2050 жылға қарай екі есе өсіп, 2,5 миллиард адамға жететін қара құрлық халқының өсуі де  биологиялық әр алуандылықа кері әсерін тигізетін болады. Америкаға келетін болсақ, ол ашылғаннан бері бұл құрлықтағы биологиялық түрлер 31%-ға азайса, 30 жылдан кейін бұл көрсеткіш 40%-ға жетеді. Бұл қасірет жергілікті халықтарды да айналып өтпейді - Американың тілдері мен мәдениеттерінің 60% -дан астамына жойылу қаупі төніп тұр.

Ұқсас материалдар:

«Таяуда табылған маймыл түрінің жойылу алдында тұрғаны белгілі болды» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/tayauda-tabylgan-maimyl-turinin-joiylu-aldynda-turgany-belgili-boldy-video-14396/#gsc.tab=0);

«Тағы бір жануар жаһандық жылынудан ж»йылады" (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/tagy-bir-januar-jahandyq-jylynudan-joiylady-16236/#gsc.tab=0);

«Өздігінен өсіп-өнетін» гендерге қатысты тәжірибеге шектеу қойылуы мүмкін» (https://islam.kz/kk/news/alem/ozdiginen-osip-onetin-genderge-qatysty-tajiribege-shekteu-qoiyluy-mumkin-11849/#gsc.tab=0);

«Жаһандық жылынудан жабайы құстардың дене тұрқы өзгеруде» (https://islam.kz/kk/news/arturli/jahandyq-jylynudan-jabaiy-qustardyn-dene-turqy-ozgerude-16041/#gsc.tab=0);

«Есектердің тұқымы тұздай құрып барады» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/esekterdin-tuqymy-tuzdai-quryp-barady-12156/#gsc.tab=0);

«Он жылдан соң жолбарыстың тұқымы тұздай құруы мүмкін» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/on-jyldan-son-jolbarystyn-tuqymy-tuzdai-quruy-mumkin-11345/#gsc.tab=0);

"Алтын жалды" арыстандар азайып барады» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/altyn-jaldy-arystandar-azaiyp-barady-12252/#gsc.tab=0);

«Жойылу алдында тұрған қаратабанды күзен клондалды» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/joiylu-aldynda-turgan-qaratabandy-kuzen-klondaldy-video-14870/#gsc.tab=0);

«Бүгінгінің қаһарманы» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/buginginin-qaharmany-foto-13936/#gsc.tab=0);

«Әлемдегі құстардың үштен бірі қырылуы мүмкін» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/alemdegi-qustardyn-ushten-biri-qyryluy-mumkin-15871/#gsc.tab=0);

«Азық үшін миллиондаған жабайы жануар опат боуда" (https://islam.kz/kk/news/alem/azyq-ushin-milliondagan-jabaiy-januar-opat-boluda-15830/#gsc.tab=0);

«Жануарлар саудасының өзінен олардың қарасы 60%-ға азайып кеткен» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/januarlar-saudasynyn-ozinen-olardyn-qarasy-60-ga-azaiyp-ketken-14838/#gsc.tab=0);

«Африкадағы жануарлардың жартысы қырылып қалатын болды» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/afrikadagy-januarlardyn-jartysy-qyrylyp-qalatyn-boldy-9945/#gsc.tab=0https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/afrikadagy-januarlardyn-jartysy-qyrylyp-qalatyn-boldy-9945/#gsc.tab=0);

«Адамзат болашақта балықты түсінде көреді – жаһандық жылынудан балықтар шағылысудан, ұрпақ өрбітуден қалады» (https://islam.kz/kk/news/arturli/adamzat-bolashaqta-balyqty-tusinde-koredi-jahandyq-jylynudan-balyqtar-shagylysudan-urpaq-orbituden-qalady-14334/#gsc.tab=0);

«Таяу жылдары кеңінен әрі жиі тұтынылатын балықтардың бірқатары жойылады» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/tayau-jyldary-keninen-ari-jii-tutynylatyn-balyqtardyn-birqatary-joiylady-15619/#gsc.tab=0);

«Жаһандық жылыну: аралар қандай температурада қанша қашықтыққа ұша алады» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/jahandyq-jylynu-aralar-qandai-temperaturada-qansha-qashyqtyqqa-usha-alady-15746/#gsc.tab=0);

«Тозаңдандырушы жәндіктердің қырылу себептері айтылды» (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/tozandandyrushy-jandikterdin-qyrylu-sebepteri-aityldy-15625/#gsc.tab=0);

«Жәндіктер жаһандық жылынуға төтеп бере алмайды – олар өз денесінің қызуын реттей алмайды» (https://islam.kz/kk/news/arturli/jandikter-jahandyq-jylynuga-totep-bere-almaidy-olar-oz-denesinin-qyzuyn-rettei-almaidy-14391/#gsc.tab=0);

«Келесі ғасырда жәндіктер толық жойылуы мүмкін (инфографика)» (https://islam.kz/kk/news/alem/kelesi-gasyrda-jandikter-tolyq-joiyluy-mumkin-infografika-11466/#gsc.tab=0);

«Биологиялық әралуандылықтың сақталуы ең алдымен адамның өзі үшін керек» (https://islam.kz/kk/news/alem/biologiyalyq-araluandylyqtyn-saqtaluy-en-aldymen-adamnyn-ozi-ushin-kerek-15099/#gsc.tab=0)

«Жаһандық жылынудан көбелектер көбейіп келеді" (https://islam.kz/kk/news/arturli/januarlar-alemi/jahandyq-jylynudan-kobelekter-kobeiip-keledi-13362/#gsc.tab=0);

«Әлемде жабайы жануарлардың жартысының тұқымы тұздай құрыды» (https://islam.kz/kk/news/alem/alemde-jabaiy-januarlardyn-jartysynyn-tuqymy-tuzdai-qurydy-858/#gsc.tab=0);

«Климаттың өзгеруінен жоғалатын азық-түлік түрлері» (https://islam.kz/kk/news/arturli/klimattyn-ozgeruinen-jogalatyn-azyq-tulik-turleri-12045/#gsc.tab=0)