Уағалейкумуссалам, Әлибек!

Жер өнімдерінен алынатын зекет түрін «үшір» дейміз. Бұл жайында Құранның Бақара сүресінде: «Ей, мүміндер! Табыстарыңның және сендер үшін жерден шығарған нәрселеріміздің жақсыларын тиісті орынға жұмсаңдар...»[1], – делінген. Осы аят және Пайғамбарымыздың: «Жерден шығатын барлық нәрсенің үшірі бар», –  деген хадисіне сүйене отырып Имам Ағзам Әбу Ханифа (р.а.)[2]: «Жерден отын, қамыс және шөптен өзге не  өндірген болса, аз болсын, мейлі көп болсын, үшір беріледі», – деген. Ал, оның екі шәкірті Имам Әбу Юсуф пен Имам Мұхаммад (р.а.): «Үшір – бидай, арпа, құрма сияқты бір жыл шірімей сақтала алатын[3] қасиетке ие өнім түрінен ғана беріледі. Әрі бұл өнімнің бес түйе жүгіне (әл-уәсқ) сай келетін мөлшерге тең (653 кг) келуі керек. Одан аз мөлшерден үшір берілмейді. Сондай-ақ алма, өрік сынды жеміс-жидектің де үшірі жоқ. Өйткені, Пайғамбарымыз бір хадисінде: «Бес уәсқтан (653 кг) азына (үшір) зекеті жоқ»[4], – деген Ол, тағы бір сөзінде: «Жеміс-жидектің (үшір) зекеті жоқ»[5], – деді», – деп тұжырым жасаған[6].

Демек Имам Ағзам мен оның екі шәкірті арасындағы айырмашылық мына екі сұраққа берілер жауап айналасында болып тұр:

Біріншісі, жер өнімдерінің нисаб мөлшері бар ма? Имам Ағзам «жоқ», Әбу Юсуф пен Мұхаммад «бар» дейді.

Екіншісі, үшір тез бұзылатын жеміс-жидектен берілмей ме? Имам Ағзам «беріледі» десе, оның екі шәкірті «берілмейді» деп отыр.

Дегенмен, Ханафи мәзһабында қабыл етіліп, үкім ретінде бекітілген – Имам Ағзам Әбу Ханифаның пәтуәсі болып табылады[7].

Ендеше, бау-бақша және жер өнімдерінен алынатын зекет түрі мына екі жолдың біреуімен алынады. Егер егіс құдық, су тартатын аппарат сияқты нәрселермен суғарылып, еңбек жұмсалып, өнім алынатын болса, өнімнің 5% ал, егер егіс жаңбыр суы, өзен суы сияқты сулармен суғарылса өнімнің оннан бірі яғни, 10%-ы зекет ретінде алынады. Бұл үкім Алла Елшісінің мына хадисіне сүйенеді: «Жауын немесе өзен суларымен суғарылған жер өнімдерінің үшірі 1/10, ал қолмен сұғарылғанның үшірі 1/20»[8].

Жер өнімдерінен жылына бірнеше рет өнім алуға болатындықтан, бір жыл толу шарты мен нисап мөлшері шарты қосылмайды. Жер жалға алынса да, алған өнімдерінің зекеті беріледі[9].

[1] Бақара – 267 аят.
[2] Ихтияр – 1/362 бет.
[3] Лүбәб – 1/150 бет.
[4] Бухари,  Зәкәтуль Уәрқ - №1447 хадис.
[5] Тирмизи, Зәкәт - №638 хадис.
[6] Хидая, Зәкәту әз-Зуруъ – 1/276 бет.
[7] Қасым ибн Құтлубуға, әт-Тасхих, Зекату әз-Зуруъ – 200 бет.
[8] Бухари,  Зәкәт - №1483 хадис.
[9] М.Исаұлы, Қ.Жолдыбайұлы,  Ислам ғылымхалы – 374 бет. Алматы.