Сәлеметсіз бе!

Қадірменді сауал жолдаушы, сауалыңыздағы мәліметтерді кім айтқан болса да, бұрмалаған немесе білместіктен айтқан.

Біріншіден «әссәләму ғалейкум» деген сөз тіркесіндегі «әс-Сәләм» сөзі – бейбітшілік, есендік, амандық, деген мағыналарға саяды. Сонда, «әссәләму ғалейкум» сөзі – «Сендерге есендік болсын, жамандық болмасын» деген ұғымды білдірмек. Алланың тоқсан тоғыз есімінің бірі де – әс-Сәләм. Бұл сөздің - «ұлт» сөзіне қатысы жоқ. 

Сондай-ақ, еврей ұлтының дәстүрлі амандасу тәсілі саналатын «шалом алейхем» сөз тіркесінің де түпкі мағынасы: «Сендерге есендік болсын». (ивр. ‏שָׁלוֹם עֲלֵיכֶם‏‎ shālôm ʻalêḵem). Оның да «ұлт» сөзіне еш қатысы жоқ.

Ал, енді: «ас-саляму алейкум уа рахматуллаһи уә баракатух» деген: «Мен еврей ұлтынанмын, саған аллаһтың мейiрiмi мен рақымы болсын» дегендік болмақ» деу – қыпқызыл өтірік.

Екінші мәселеге келелік. Құран Кәрімде «Ибраһимнің миллеті» сөзі орын алған аяттар бар. Мәселен «Нәхл» сүресінде:

«Кейін саған «Ханиф болған Ибраһимнің миллетінің жолына түс» деп, уахи еттік. Ол (Ибраһим) мүшріктерден (пұтқан табынатындардан) емес еді»,

- делінеді[1].  

Осы және өзге аяттардағы «миллет» сөзі «ұлт» деген емес, «дін», "сенім" деген ұғымда айтылған. (Жазбаның тақырыбы "миллет" сөзі төңірегінде болып отырғандықтан, аяттардың аудармаларында "миллет" деп әдейі түпнұсқасымен беріп отырмыз).

Неге "Ибраһимнің миллеті"?

О баста арабтар пұтқа табынбай тұрып Ибраһим пайғамбардың үйретіп кеткен «бір құдайшылық» сенімін ұстанатын еді. Кейін Амр ибн Ләхәй есімді араб мырзаларының бірі Сирия жерінен пұт алып келіп, бүкіл Араб жазирасын монетеистік дінінен, политеистік дініне өзгеруіне себеп болған деседі. Сондықтан да, Құран Кәрімнің бірнеше аятында сол кезеңдегі пұтқа табынушы араб қоғамын "өздерінің атасы Ибраһим пайғамбардың" сеніміне қайта оралуына шақырған.

Демек, Құран Кәрімдегі «Ибраһимнің миллетінен...» деген сөздің мағынасы: «Ибраһимнің дініненмін. Яғни, Алланы бір дейтін және Оған ешкімді серік қоспайтын дінненмін» дегенді білдіреді. Ол - "Ибраһимнің ұлтынанмын" дегенді білдірмейді.

Мысалы, Құран Кәрімде мынадай аят бар:

 وَلَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَلا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ 

«Сен олардың миллетіне ермейінше, Яһудилер де, Христиандар да саған разы болмайды»[2],

- делінеді онда. Осы аятта «миллет» сөзі «дін» деген ұғымды білдіріп тұр.

Тағы бір мысал. 

«Юсуф» сүресінде Әзіреті Юсуф пайғамбардың өзімен бірге зынданда жатқан тағдырластарына айтқан мынадай сөзі келтірілген:

إِنِّي تَرَكْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لَّا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ

«Мен ақыретті жоққа шығарып, Аллаға сенбейтін қауымның миллетін тәрк еттім»[3].

Бұл аятта да «миллет» сөзі «дін» дегенді білдіріп тұр.

Қорытынды:

Қорытындылай келе айтарымыз, мұсылманша амандасу үрдісі болып табылатын «Ассаләму ғалейкум» сөз тіркесі – «Сендерге есендік, амандық болсын» дегенді білдіреді. Оның «ұлт» сөзімен еш қатысы жоқ. Ал, оны «еврей ұлтынанмын» деп аудару мүлдем ақылға сиымсыз нәрсе.

Сондай-ақ, Құран аяттарында кездесетін «Ибраһимнің миллетіненмін...» деген сөйлемді «Ибраһимнің ұлтынанмын» деп түсініп, кейін оны айналдырып әкеліп: «еврей ұлтынанмын дегендік» деп айтуға еш негіз жоқ. Біріншіден, Ибраһим пайғамбар еврей болмаған. Ол Ирак жеріндегі Вавилонда («Бәбилде») дүниеге келген. Құран Кәрімде былай делінеді:

«Ибраһим яһуди де, христиан да емес еді. Ол ханиф сеніміндегі мұсылман еді. Және Ол мүшріктерден болмаған»[4].

Екіншіден - «миллет» сөзі «ұлт» дегенді емес, «дін» деген ұғымға саяды. Сонда аяттағы «Ибраһимнің миллеті» сөзінің мағынасы: "Ибраһим пайғамбардың дініненмін, яғни, оның үйретіп кеткен монетеистік/бір құдайшылық сенім-негізін ұстанамын" дегендік болмақ. Ешқандай тәпсір ғалымы ол сөйлемге «Ибраһимнің ұлтынанмын» деп түсіндірме бермеген. Сол себепті оны "еврей ұлтынанмын дегенді білдіреді" деу бос сөз.

(Осы тұрғыда айта кетелік «Ибраһимнің миллеті» сөзінен Діндер тарихы (религоведение) пәнінде «Авраамдық діндер» (авраамические религии) атауы пайда болған. Оның мағынасы: «монетеистік сенімін ту ететін діндер» дегендік).