АҚШ-тың Массачусетс штатындағы Бостон балалар емханасының ғалымдары генді редакциялаудың CRISPR/Cas9 технологиясын пайдаланудың бұрын белгісіз болып келген қатерін анықтады. Бұл жайында islam.kz порталы аталмыш зерттеу материалы жарияланған Nature Communications мерзімді басылымына сілтеме жасай отырып мәлім етеді. Аталмыш жүйе ретротранспозицияға (геномдық паразиттер деп аталатын транспозициялық генетикалық элементтердің енуі) байланысты ДНҚ-ның елеулі қайта құрылымдауын тудыруы мүмкін. CRISPR/Cas9 қайшысы хромосомалардың белгілі бір жерлерінде ДНҚ қос жіптерін кесу арқылы адам гендерін өңдеуге мүмкіндік береді. Ал кесілген жерлер гомологты емес ұштарды біріктіру тетігі бойынша қалпына келеді – зақымдалған жіптің ұштары тікелей «бір-біріне тігіледі», бұл арада ДНҚ-ның қалпына келуі үшін зақымдалмаған фрагмент пайдаланылмайды. Бұл арада генетиктер мұны нысанаға алынған геннің белсенділігін басу үшін пайдаланады. Гомологты рекомбинация деп аталатын өзге тетігі бастапқы генді өзгерту үшін ДНҚ-ның қажетті фраменттерін енгізуге мүмкіндік береді. Мысалы, геннің мутацияланған бөлімін қалыпты фрагментпен ауыстыруға болады, бұл тұқым қуалайтын аурулардың гендік терапиясының перспективалық әдісі болып табылады, яғни, тұқым қуалайтын ауруларды емдеудің озық тәсілі ретінде алға шығады. Кейбір жағдайларда ғалымдар геномға ауқымды өзгерістер енгізу үшін гомологты емес ұшты біріктіру тетігін пайдаланады. Дегенмен, бұл хромотрипсис сияқты хромосомалардың қажетсіз, тіпті, апатқа соқтыратын қайта құрылуымен бірге жүреді. Бұл бағыттағы зерттеу CRISPR/Cas9 қайшысымен енгізілген ДНҚ-ның қос тізбекті үзілісі (кесілген жері) геномнан тыс жерде өзін-өзі көшіру және кіріктіру арқылы геном ішінде репликацияланатын мобилді генетикалық элементтерді тарта алатынын көрсетті. Қартаю процесіне атсалысатын LINE1 (L1) ретротранспозондары (ретротранспозон — геномды өздігінен репликацияланатын генетикалық элементтер) адам бойынан табылды, ғалымдардың есебінше, олар бүкіл геномның 17 пайызын құрайды. Бұл тарапта ғалымдар HEK293T адамның эмбриондық бүйрек жасушаларында, HeLa қатерлі ісік жасушаларында және U2OS остеосаркома жасушаларында бірнеше CRISPR/Cas9-мен өңдеу орындарында 2500-ден астам L1 кірістіруді сипаттап берген екен. Осылайша, ретротранспозицияланған тізбектер CRISPR/Cas9 арқылы жасалған ДНҚ қос тізбекті үзілу орындарында орын алатын қажетсіз кірістірулердің өсіп келе жатқан тізіміне қосылады. Аталған зерттеуге атсалысқан ғалымдар гендік терапия үшін CRISPR жүйесін пайдаланып өңдеу кезінде қауіпсіздікті арттырудың маңызды екенін атап өтеді. Ретротранспозондар үшін де, басқа генетикалық элементтер үшін де тартымды қос тізбекті үзілістерді жасамайтын технологиялардың жетілдірілген түрлері қазірдің өзінде бар. Мысалы, канондық Cas9-дан айырмашылығы - ДНҚ-ға бір тізбекті үзіліс енгізетін никазалар (фермент) кезінде қажетсіз мутациялардың сирек кездесетінін көрсететін зерттеулер жарияланып жүр.