Мінсіз дәрі бар өзі? Бар болса, оның параметрлері қандай? Осыдан бір ғасыр бұрын «мінсіз дәрі» тұжырымдамасын Пауль Эрлих есімді неміс дәрігері (иммунолог, бактериолог, химик, химиялық терапия негізін қалаушы, 1908 жылы Нобел сыйлығының иегері) ұсынып кетті десе болады. Қайда жасырынса да, қалай бұлтарса да ертегідегі қыр соңынан қалмай тауып алатын сиқырлы оқ секілді болуы тиіс деп есептейтін дәрі әлі күнге жасалған емес, алайда, ондай дәріні жасауға талпыныс жасалып келеді. Осы бағыттағы ізденіс пен зерттеу нәтижесінде мұндай дәріге ие болатын күн де алыс емес. Сау жасушалар мен тінді зақымдап алмай тек ауру жайлаған жерді талғап емдейтін дәріні нанобөлшектің көмегімен жасауға болады. Ол үшін сау жасуша мен ауру жасуша арасындағы айырмашылық пайдаланылады: ауру жасушада молекулярлық процесс сау жасушаға қарағанда басқаша жүреді, бұл жасушалардың тұрпатын өзгертеді – яғни, жасушаның беткі жағында тұратын ақуыз бен ақуыз комплексі өзгеше болып келеді. Айталық, дәрі жеткізуші нанобөлшек ауру жайлаған жасушаны молекуласының беткі жағынан танитын болады. Алайда, мұндағы проблема сау жасушада да сол молекула болады, бірақ, мөлшері өзге. Нанобөлшектер шатаспасы үшін ғалымдар оларға бірнеше параметр қолданады. Нақты ауру жайлаған жасушаға дәрі жеткізуде шатаспасы үшін нанобөлшектер тек дертке шалдыққан жасушаларды ғана емес, сонымен қатар, сау жасушаларды да танитын болады. Әдетте дәріні нақты діттеген жеріне жеткізуде обырды емдеумен байланысты проблемалар қиындық тудырып жатады: сау жасушаға қарағанда қатерлі ісік жайлаған жасушаларда көп кездесетін белгілі бір рецепторлар бар. Егер дәріні осы рецепторларға бағыттаса, ол осындай обыр жасушаларын қармайды. Алайда, обыр жасушалары айналасын өзгертіп отырады – яғни, сау тінде аз кездесетін молекулалар көптеп «жүзіп» жүреді. Мұндай «айнала жүзіп жүретін молекулаларда» титтей РНК мен ДНК бар. Мәскеу физика-техника институтының ғалымдары жасушадан және оның маңайынан екі молекулярлық сигналды аулайтын ACS Nano нанобөлшегін сипаттап берген болатын: Нанобөлшекке бір ұшында жасуша рецепторымен байланыса алатын молеуласы бір тізбекті ДНК-мен қосылады. Алайда, ДНК шумақталғандықтан молекула ДНК-ның келесі ұшында жасырын қалады. Мұндай күйде ДНК ешқандай рецептормен байланыса алмайды. Ал нанобөлшектегі ДНК шумақталса да бір тізбекті болып келеді. Егер жанында ДНК-ның комплементарлық тізбектілігін нанобөлшекке қандай да бір титтей нуклеотидтің тізбектілігін тудыратын нуклеиндік қышқыл болса, онда нанобөлшек ДНК-сы жазылып (жайылып) еркін жүзетін нуклеиндік қышқылмен екі тізбекті құрылымға жалғанатын болады. Осы кезде рецепторды танитын молекула нанобөлшектен ажырап, жасуша рецепторымен өзара әрекеттеседі. Басқаша айтқанда, нақты адреске жеткізуші нанобөлшек жасушаның бейнесін танып қоймай, сонымен қатар, оның айналасындағы контексті де танитын дәрежеге жетеді.

Аталмыш жоғарғы оқу орнының ғалымдары бұл бағыттағы ізденісін тоқтатпайды, олар Мәскеу физика-техника институтының жанынан таяуда ашылған гендік технология және биоақпарат орталығында бұл технологияны одан ары жетілдіруді ойлап отыр.

(Ықшамдалып алынды – ред.)