«Баланы ерте дамытудың ең үлкен пайдасы – оны мүмкіндігінше ерте, туғаннан бастап бес жасқа дейінгі уақытта дамыту. Үш, не, төрт жастан бастау кеш болады. Себебі балада бір дағды дамыса, ол басқа да қабілеттердің дамуына жол ашады. Сол үшін алғашқы жылдарға ерекше көңіл бөлу керек. Әсіресе тұрмысы төмен отбасындағы балаларға сапалы білім беру – ең дұрыс шешім.»
Негізгі ой:
Мемлекет қарыздарын азайтып, экономиканы нығайтқысы келетін адамдар баланы ерте жастан дамытуға ақша салуы керек.
Профессор Хекман және өзге ғалымдар (экономистер, дәрігерлер, психологтар) зерттеу жүргізіп, мынадай қорытындыға келді: бала өмірінің алғашқы жылдары оның болашақ табысына, денсаулығына және қоғамдағы орнына тікелей әсер етеді. Керісінше, балалық шақта қолайсыз жағдайда өскен балаларда қабілеттер дамымай, кейін олар өмірде қиындықтарға көп кездеседі. Бұл мемлекет үшін де қымбатқа түседі.
3. Неліктен бала дамуын ерте бастау керек?
Бала туғаннан бастап бес жасқа дейін миы өте жылдам дамиды. Бұл кезде ол оқу, ойлау, мінез, тәртіп, басқа адамдармен араласу сияқты маңызды қасиеттерді меңгереді.
Ерте білім беру баланың тек ақылын емес, ынтасын, тәртібін, сабырын дамытады. Осылар – өмірде табысты болудың негізгі шарттары.
4. Неліктен бұл әсіресе тұрмысы төмен балалар үшін маңызды?
Кедей отбасындағы балаларға көмек көрсетілмесе, олар білім, денсаулық, еңбек сияқты салаларда артта қалып қояды. Ал ерте көмек берілсе, бұл олардың бүкіл өміріне жақсы әсер етеді.
Жеткілікті білім алмаған бала өсе келе жұмыссыз қалады, қылмысқа баруы мүмкін, бұл өз кезегінде мемлекетке үлкен шығын әкеледі.
5. Зерттеулер не дейді?
Хекман зерттеген «Perry Preschool» жобасы 7–10% жылдық табыс берген (балалар жақсы оқып, қылмыстан аулақ болған, денсаулығы жақсы болған).
Тағы бір бағдарлама – Abecedarian жобасы, тіпті 13% жылдық пайда көрсеткен. Бұл бағдарлама туғаннан 5 жасқа дейін сапалы білім беруді көздейді.
Мемлекет пен қоғам үшін қандай нақты кеңестер бар?
1) Ерте білімге инвестиция жасау – тиімді шешім.
Бюджет қиын жағдайда болса да, баланың дамуына ақша салу – ең ақылды жол.
Бұл – қысқа мерзімде де, ұзақ мерзімде де нәтиже береді.
Арнайы білім берудің, емхананың, полиция мен соттың шығындары азаяды.
Ал отбасы өз-өзіне сенімді, табысты, қоғамға пайдалы болады.
2. Қаражатты ең алдымен қиын жағдайдағы балаларға жұмсау керек
Қазір барлық отбасы қиындық көруде, бірақ кедей отбасылардың жағдайы тіпті нашар.
Олар балаларын дамыту үшін жеткілікті ақша мен уақыт таба алмайды.
Ерте білім беру мен ата-аналарға арналған кеңес беру бағдарламалары болмаса, бұл балалар өмір бойы қиындық көреді.
Бұл тек олардың мәселесі емес — қоғамның, тіпті бүкіл елдің де болашағына әсер етеді.
3. Тек ақыл емес, мінез де маңызды
Бала тек сана-сезім жағынан дамып қоймай, шыдамдылық, тәртіп, ынта, командамен жұмыс істеу сияқты мінез-құлық дағдыларын меңгеруі тиіс.
Бұл қасиеттер – өмірде табысты болудың кілті.
Кейде ақыл емес, дәл осы мінез адамды алға жетелейді.
4. Баламен бірге ата-ананы да қолдау керек
Тек баланың өзімен жұмыс істеу жеткіліксіз.
Ата-анаға арналған үйге барып кеңес беру, жас аналарға көмек көрсету сияқты жобалармен біріктіріп жұмыс істеу керек.
Осылайша отбасындағы жағдай жақсарады, балаға жақсы әсер етеді.
5. Балаға ерте көмектесіп, содан кейін де қолдауды тоқтатпау керек
0–5 жас аралығында баланың ақыл-ойы мен мінезі қалыптасады – осы кезде бар күшті салу керек.
Бірақ кейін де сапалы біліммен, қолдаумен бұл дамуды бекітіп отыру қажет.
Сонда біз елге пайдалы, еңбекқор, өз болашағын өзі жасайтын азаматтарды тәрбиелейміз.
Қорытынды:
- Ерте балалықты дамыту – елдің болашағына салынған инвестиция. Неғұрлым ерте басталса, соғұрлым қайтарымы көп болады.
Джеймс Дж. Хекман кім?
Джеймс Джозеф Хекман — американдық экономист, әлемге әйгілі ғалым, Нобель сыйлығының лауреаты. Ол 1944 жылы 19 сәуірде АҚШ-тың Чикаго қаласында дүниеге келген.
Мамандығы мен ғылыми бағыты:
Адам капиталының дамуы, яғни адамның білім, қабілет, тәрбие арқылы қалай дамитынын зерттейді.
Әсіресе, баланың ерте жаста дамуының болашақ табысқа, денсаулыққа және қоғамға әсері туралы еңбектерімен танымал.
Эконометрика (мәліметтермен дәл зерттеу жүргізу) саласында да үлкен үлес қосқан.
Нобель сыйлығы:
2000 жылы Экономика бойынша Нобель сыйлығын алды.
Сыйлық оның «экономикалық модельдер арқылы саясаттың әсерін нақты бағалау әдісін жасағаны үшін» берілді.
Қызметі мен зерттеулері:
Чикаго университетінде профессор.
«The Heckman Equation» деп аталатын бастама арқылы ол ерте жастағы білім мен тәрбиенің ел дамуына әсерін дәлелдейтін зерттеулер жүргізеді.
Ол: «Бала неғұрлым ерте дамыса – соғұрлым пайдасы көп» деген ұстаныммен танымал.
islam.kz
(Жоғарыдағы жазба ағылшын тілінен аударылды).
