Алла Ел­ші­сі екі айт на­ма­зын оқы­ға­ны жайлы ха­бар «тәуа­түр» (бұл­тарт­пас, анық) жол­мен біз­ге жет­кен. Пай­ғам­ба­ры­мыз­дың (с.а.у.) ал­ғаш­қы оқы­ған айт на­ма­зы – һиж­рет­тің екін­ші жы­лын­да­ғы Ра­ма­зан айт на­ма­зы. Бұ­ны ибн Аб­бас айта­ды: «Алла Ел­ші­сі (с.а.у.) Әбу Бә­кір, Омар­лар­мен бір­ге Ра­ма­зан айт на­маз­да­ры­на қа­тыс­тым. Бар­лы­ғы да айт на­ма­зын хұт­па­дан бұ­рын оқы­ды».

Бас­қа бір ха­бар­да ибн Аб­бас: «Алла Ел­ші­сі айт на­маз­да­рын азан­сыз, қа­мат­сыз оқы­ды», – деп риуаят ет­кен1. Жұ­ма на­ма­зы па­рыз бол­ған жан­дар­ға осы екі айт на­маз­да­ры да – уә­жіп. Бі­рақ айт на­маз­да­рын­да хұт­па на­маз­дар­дан кейін оқы­ла­ды. Бұ­лай оқы­луы – сүн­нет. Айт на­маз­да­ры­ның ал­ғаш­қы уақы­ты – күн­нің көк­жиек­тен найза бойын­дай кө­те­ріл­ген­де­гі уа­қыт. Бұл ша­ма­мен күн шық­қан­нан кейін 50-55 ми­нөт­тей өт­кен­нен кейін бас­та­лып, бе­сін на­ма­зы­ның кі­руіне дейін жал­ға­са­ды.

Айт на­ма­зы – екі рә­кат. Жа­ма­ғат­пен жа­рия түр­де оқы­ла­ды. Азан мен қа­мат оқыл­майды. Имам мы­сал­ға, «Екі рә­кат Ра­ма­зан айт на­ма­зы­на ниет ет­тім» деп ниет ете­ді. Жа­ма­ғат «Екі рә­кат айт на­ма­зы­на ниет ет­тім, ұйы­дым имам­ға» деп ниет ете­ді. «Аллаһу әк­бар» деп, иф­ти­тах (ашу, бас­тау) тәк­бі­рі алы­на­ды. Қол­дар байла­нып, имам мен жа­ма­ғат бір­ге құ­пия­лай «Суб­ха­на­ка Аллаһум­ма» дұ­ға­сын оқи­ды. Одан кейін имам – жа­рия­лай, жа­ма­ғат – құ­пия­лай «Аллаһу әк­бар» деп, үш рет тәк­бір ала­ды. Әр­бір тәк­бір­ді айт­қан­да қол­дар жо­ға­ры кө­те­рі­ліп, екі жа­ны­на тү­сі­рі­ле­ді. Әр­бір тәк­бір­дің ара­сын­да үш тәс­бих айты­ла­тын­дай сәт тұ­ра­ды. Үшін­ші тәк­бір­ден кейін қол­дар байла­нып, имам «Ә'узу» мен «Бис­мил­лаһ­ты» құ­пия­лай, одан кейін «Фа­ти­ха» мен қо­сым­ша сү­ре­ні жа­рия­лай оқи­ды. Осы­дан кейін жа­рия­лай «Аллаһу әк­бар» деп рү­күғ пен сәж­де­ге ба­ра­ды. Жа­ма­ғат та құ­пия­лай тәк­бір алып, имам­ға ұйиды. Со­дан кейін екін­ші рә­кат­қа бас­тайды. Имам құ­пия­лай – Бис­мил­лаһ, жа­рия­лай – «Фа­ти­ха», со­дан кейін қо­сым­ша сү­ре оқи­ды. Мі­не, осы­дан кейін осы жер­де ал­ғаш­қы рә­кат­та­ғы­дай үш рет тәк­бір ала­ды. Бұ­дан кейін имам – жа­рия­лай, жа­ма­ғат – құ­пия­лай «Аллаһу әк­бар» деп, рү­күғ пен сәж­де­ге ба­ра­ды. Одан кейін оты­рып, «әт-та­хият», «салауат», «рәб­бә­нә» дұ­ға­сы оқы­лып, екі жақ­қа сә­лем бе­рі­ле­ді. Яғ­ни, бұл айт на­маз­да­ры­ның әр­бір рә­кат­та­рын­да үш қо­сым­ша тәк­бір бар. Бұл тәк­бір­лер – уә­жіп.

Хұт­па­шы айт на­маз­да­ры­ның ар­ты­нан мін­бер­ге шы­ғып, ті­ке тұ­рып, жұ­ма­да­ғы­дай екі хұт­па оқи­ды. Айт хұт­па­ла­рын­да тәк­бір­мен бас­та­лып, жа­ма­ғат та осы тәк­бір­ге жай­лап қо­сы­ла­ды. Жұ­ма на­ма­зын­да­ғы сүн­нет­тер мұн­да да сүн­нет. Мәк­рүһ бол­ған нәр­се­лер, бұл жер­де де – мәк­рүһ. Айт хұт­па­сы­ның на­маз­дан бұ­рын оқы­луы – мәк­рүһ.

Имам бі­рін­ші рә­кат­та айт тәк­бір­ле­рін ұмы­тып, «Фа­ти­ха­ны» оқып жат­қан­да есі­не түс­се, де­реу тәк­бір­лер­ді алып, «Фа­ти­ха­ны» қайта оқи­ды. Бі­рақ «Фа­ти­ха» мен Құ­ран­ды оқы­ған­нан кейін есі­не түс­се, тек қа­на тәк­бір­лер­ді ала­ды. Қайта оқу­дың қа­же­ті жоқ.

Айт на­ма­зы­ның тәк­бір­ле­рі­не ке­ші­гіп қал­ған жағ­дайда...

Айт на­ма­зы­ның ал­ғаш­қы рә­ка­ты­на қо­сым­ша тәк­бір­лер ай­тыл­ған соң үл­ге­ріп имам­ға ұйы­ған адам иф­ти­тах тәк­бір­ді ал­ған­нан кейін, «Суб­ха­на­ка­ны» оқы­май де­реу қо­сым­ша тәк­бір­лер­ді ала­ды. Егер имам рү­күғ­те тұр­ған кез­де үл­гер­се, де­реу түрегеп тұрған күйі тәк­бір алып, рү­күғ­ке ба­ра­ды. Рү­күғ­те­гі тас­бих­тер­дің ор­ны­на қо­сым­ша тәк­бір­лер­ді қол­да­рын кө­тер­мей сол жер­де айта­ды. Егер үл­ге­ре ал­ма­са, еш­те­ңе ке­рек емес. Егер имам­ға екін­ші рә­кат­та үл­гер­се, имам сә­лем бер­ген­нен кейін, оқи ал­ма­ған рә­кат­ты қа­за ету үшін қиям­ға бар­ған­да қо­сым­ша тәк­бір­лер­ді «Фа­ти­ха» жә­не қо­сым­ша сү­ре­ден кейін құ­пия ала­ды.

Айт на­ма­зы­на үл­ге­ре ал­ма­ған адам же­ке өзі айт на­ма­зын оқи ал­майды. Қа­ла­са төрт рә­кат на­маз оқи­ды. Бұл да сәс­ке на­ма­зы­ның ор­ны­на жа­та­ды.

Құр­бан на­ма­зын ке­шік­тір­мей, ал, Ра­ма­зан айт на­ма­зын аз­дап ке­шік­ті­ру – сүн­нет. Ра­ма­зан айтта айт на­ма­зы­нан бұ­рын құр­ма се­кіл­ді бір нәр­се жеу, Құр­бан ай­тын­да бол­са, айт на­ма­зы оқыл­май тұ­рып еш­те­ңе же­меу – мұс­та­хап. Бу­рәйда (р.а.) бы­лай дейді; «Аллаһ Ел­ші­сі (с.а.у.) Ра­ма­зан ай­тын­да дәм тат­пай үй­ден шық­пай­тын. Ал құр­бан ай­тын­да на­маз оқы­ған­ға дейін еш нәр­се же­мей­тін»2.

Тәш­риқ тәк­бі­рі

Құр­бан айт­тың ал­дын­да­ғы күн­ді «Ара­фа кү­ні» деп атайды. Бұл – Зил­хиж­жа­ның то­ғы­зын­шы кү­ні. Ара­фа кү­ні­нің таң на­ма­зы­ның па­ры­зы­нан кейін, құр­бан айт­тың төр­тін­ші кү­ні­нің на­маз­ды­гер уақы­ты­на дейін­гі айты­ла­тын тәк­бір­ді – «Тәш­риқ тәк­бі­рі» дейді 3.

Ол бы­лай айты­ла­ды:

{أللهُُ أكْبَرُ,أللهُُ أكْبَرُ, لا إلَهَ إلاَّ اللهُ وَاللهُ أكْبَرُ,أللهُ أكْبَرُ وَلِلَّهِ الْحَمْدُ}

«Аллаһу әк­бар, Аллаһу әк­бар, лә илә­һә ил­лАллаһу уАллаһу әк­бар, Аллаһу әк­бар уа лил­ла­һил-хамд». Ма­ғы­на­сы: «Аллаһ ұлық (2 рет), Аллаһ­тан бас­қа тә­ңір­лер жоқ! Аллаһ ұлық (2 рет), Бар­лық ма­дақ­тар мен мақ­тау­лар тек Аллаһ­қа тән».

Әбу Юсуп пен Имам Мұ­хам­мед бойын­ша, па­рыз на­ма­зы мін­дет­ті адам­ға тәк­бір айту – уә­жіп. Яғ­ни, же­ке на­маз оқы­ған адам, жо­лаушы, тұр­ғын, ауыл­да, қа­ла­да тұр­ған ер, әйел­дің бә­рі­не бір­дей ор­тақ. Бі­рақ Әбу Ха­ни­фа бойын­ша, тәш­риқ тәк­бі­рі уә­жіп бо­лу үшін адам­ның тұр­ғын, азат, ер кі­сі жә­не бұл тәк­бір­дің айты­лу тиіс на­маз­дың жа­ма­ғат­пен оқыл­ған па­рыз на­маз бо­луы ке­рек. Сол се­беп­ті жо­лаушы, тұт­қын, әйел жә­не же­ке ба­сы на­маз оқы­ған жан­ға тәк­бір уә­жіп емес. Бі­рақ бұ­лар имам­мен бір­ге на­маз оқы­са, жа­ма­ғат­пен бір­ге тәк­бір айта­ды. Жұ­ма мен айт на­маз­да­ры оқыл­май­тын кі­ші ауыл­дар­да тәш­риқ тәк­бі­рі ай­тыл­майды. Айт күн­де­рі мұ­сыл­ман­дар­дың бір-бір­ле­рін құ­тық­таула­ры, бір-бір­ле­рі­мен қол алы­сып, дұ­ға ету­ле­рі – мән­дүп.

ЕСКЕРТУ: Биылғы жылы (2016 ж.) Ораза айт намазы 5-ші шілде күні Астана қаласында  сағат 06:30-да оқылады. Алматы қаласында да сағат 6:30-да оқылады.