2025 жылы әлем ғылымы үшін маңызды жаңалықтардың бірі — химия саласындағы Нобель сыйлығының палестиналық-американдық ғалым Омар Мұхаммед Ягиге (Omar M. Yaghi) берілуі болды. Бұл жаңалық ғылыми ортада үлкен қуанышпен қабылданды. Себебі, Омар Яги тек ғалым ретінде ғана емес, сонымен қатар қиын тағдырды еңсеріп, ғылым арқылы адамзатқа қызмет етудің үлгісін көрсеткен тұлға.

Өмір жолы мен білімі

Омар Мұхаммед Яги 1965 жылы 9 ақпанда Иорданияның Амман қаласында палестиналық босқын отбасында дүниеге келген. Оның ата-анасы 1948 жылы Палестина жерінен қуылған босқындардың бірі еді. Болашақ ғалым ауыр әлеуметтік жағдайда өсті - тұрмыс қиын, су мен электр энергиясы жиі болмайтын ортада балалық шағы өтті.

Дегенмен, жас Яги ғылымға ерекше қызығушылық танытып, мектеп жылдарынан-ақ химия пәніне ынта қойды. Ол өз естеліктерінде: «Қиындық – ең жақсы ұстаз. Ол сені табандылыққа үйретеді», – деп айтады екен.

Жасөспірім кезінде білім іздеп, АҚШ-қа қоныс аударды. Алдымен Hudson Valley Community College оқу орнында білім алды, кейін University at Albany, SUNY университетінен химия бойынша бакалавр дәрежесін 1985 жылы қорғады. 1990 жылы University of Illinois, Urbana-Champaign университетінде философия докторы (PhD) дәрежесін алды.

Ғылыми қызметі мен жаңалықтары

Омар Яги қазіргі заман ғылымында жаңа бағыт — ретикулярлық химияның (reticular chemistry) негізін қалаушылардың бірі саналады. Бұл бағыт молекулаларды белгілі бір құрылымға біріктіріп, жаңа материалдар жасауға мүмкіндік береді.

Ягидің ең үлкен жаңалығы — металло-органикалық каркас (Metal-Organic Frameworks, қысқаша MOFs) деп аталатын құрылымдарды жасау. Бұл — кристалл тәрізді заттар, олардың ішінде ұсақ қуыстар мен каналдар болады. Осы қуыстар арқылы түрлі газдар мен молекулалар өтеді, ұсталады немесе сүзгіленеді.

Осы құрылымдардың артықшылығы:

• Көмірқышқыл газын (CO₂) ұстауға қабілетті;

• Улы және токсинді газдарды сүзуге көмектеседі;

• Ауадан су жинау технологиясында қолданылады;

• Энергия сақтау мен каталитикалық реакцияларда маңызды рөл атқарады.

Ғалымның айтуынша:

«Менің мақсатым – табиғаттағы шексіз мүмкіндікті зерттеу және оны адамзаттың игілігіне пайдалану».

Осы еңбектері үшін ол әлемдік ғылыми қауымдастықтың назарын өзіне аударды.

Беркли университетіндегі қызметі

Омар Яги бүгінде Калифорния университетінің (UC Berkeley) профессоры, сонымен қатар Берклидің Су және Энергетикалық Ғылымдар Институтының жетекшісі. Ол ондаған жас ғалымдарды тәрбиелеп, әлемнің түрлі елдерінен келген студенттерге ғылыми бағыт-бағдар береді.

Оның зертханасында жасалып жатқан технологиялардың бірі — шөлді аймақтарда ауадағы ылғалдан таза су алу жүйесі. Бұл әдіс Африка мен Таяу Шығыстың құрғақ өңірлерінде үлкен үміт тудырған жоба болып отыр.

Нобель сыйлығы және оның мәні

2025 жылы Швеция Корольдік ғылым академиясы Омар Яги мен оның әріптестері — Сусуму Китагава (Жапония) және Ричард Робсон (Австралия) ғалымдарына Нобель сыйлығын химия саласы бойынша тағайындады.

Сыйлық «молекулалық кеңістіктерді жобалау және жаңа құрылымдар арқылы газдарды сақтау мен бөліп алу технологиясын дамытуға қосқан үлесі үшін» берілді.

Бұл жаңалық тек ғылыми жетістік емес, сонымен қатар қазіргі таңдағы палестина халқы үшін де рухани жеңіс іспетті болды. Себебі Яги өзі Палестина жерінің шыққан азамат болғандықтан, оның жетістігі бүкіл бір халықтың мақтанышы болары сөзсіз. 

Қорытынды

Омар Мұхаммед Яги — қазіргі заман ғылымының символы. Ол өзінің таланты мен еңбегінің арқасында адамзатқа жаңа мүмкіндіктер ашты. Оның MOF технологиясы экологиялық қауіпсіздік, таза энергия, судың тапшылығын шешу сияқты адамзаттың өзекті мәселелерін жеңілдетуге үлес қосты.

Палестинадан шыққан баланың Нобель сыйлығына дейінгі жолы — әрбір жасқа үлгі. Бұл тарих – сенім мен еңбектің жеңісі.

«Ғылым – Алланың жаратқан әлемін танудың ең биік жолы» – деп мұсылмандар айтатыныдай, Омар Мұхаммед Яги сынды ғалымдар ұлты қандай болса да бір Жаратушысының заңдылығын адамзат қызметіне ашушы тұлғалар десек артық айтқан болмаспыз. 

Біліктілігі мен адамгершілігі қатар жүретін білімділер мен ғалымдар көп болсын!

Дайындаған: islam.kz

Сілтемелер:

• NobelPrize.org – Химия бойынша 2025 жылғы Нобель сыйлығының ресми пресс-релизі.
• https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/2025/press-release/
• NobelPrize.org – Омар Ягидің фактілері (туған жылы, қызметі және сыйлық туралы).
• https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/2025/yaghi/facts/
• UC Berkeley News – Беркли университетінің Омар Ягидің Нобель сыйлығы туралы жаңалығы (қызметі, зерттеулері).
• https://news.berkeley.edu/2025/10/08/uc-berkeleys-omar-yaghi-shares-2025-nobel-prize-in-chemistry/
• UCLA Newsroom – Омар Ягидің UCLA-дағы бұрынғы қызметі және Нобель сыйлығы туралы.
• https://newsroom.ucla.edu/releases/former-ucla-professor-omar-yaghi-2025-nobel-prize-chemistry
• Associated Press (AP News) – Нобель сыйлығының жалпы сипаттамасы және MOF технологиясы туралы.
• https://apnews.com/article/nobel-prize-chemistry-87dcb74eb01e3d5ba8efc32832e51ef6
• Hudson Valley Community College (HVCC) – Омар Ягидің білімі (колледж және университет туралы).
• https://www.hvcc.edu/about/news/archives/2025/10/hvcc-ualbany-alum-omar-yaghi-shares-2025-nobel-prize-in-chemistry.html