«Ей, бүркенген жан! Тұр, түннің аз бөлігінде ұйықтап, қалған жарымында намаз оқы. Немесе одан аздап кеміт. Не оған біраз қос».  
(Құран-73: 1-3.)

Құптан намазынан кейін бір ұйықтап тұрып, түн жарымында оқылатын нәпіл намазды «тәһәжжүд намазы» дейміз. «Тәһәжжүд» сөзі «һүжуд» түбірінен шығады, оның мағынасы «ұйқы». Ал, «тәһәжжүд» – ұйқыдан кейін ояну дегенді білдіреді[1]. 

Тәһәжжүд намазы – нәпіл намаздарының ішіндегі ең абзалы[2]. Ел терең ұйқыда жатқан сәтте, тәтті ұйқысын бөліп, мамық төсектен Аллаға мінәжәт етуге тұрған мұсылмандарға Жаратушының құзырында зор сыйлық бар. Құран Кәрімде Жаратушымыз мүмін пенделерін сипаттай келе былай деп өтеді:

تَتَجَافَىٰ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ ﴿١٦﴾ فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِيَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

«Олардың жамбастары төсектерінен ажырап (түнде ұйқыдан тұрып), Раббыларына қорқа-дәмете жалбарынады. Сондай-ақ олар берген несібемізден тиісті орынға жұмсайды. Жасаған жақсы істеріне орай (Құдай иелігінде) сақталған,  оларды қуантатын зор сыйлық барын ешкім білмейді»[3].

Ардақты Пайғамбарымыз (с.а.у.) да тәһәжжүд намазының қадір-қасиеті жайында айтылған  көптеген хадистерінің бірінде былай деген:

"عَلَيْكُمْ بِقِيَامِ اللَّيْلِ فَإِنَّهُ دَأَبُ الصَّالِحِينَ قَبْلَكُمْ ، وَهُوَ قُرْبَةٌ لَكُمْ إِلَى رَبِّكُمْ ،
 وَمَكْفَرَةٌ لِلسَّيِّئَاتِ ، وَمَنْهَاةٌ عَنِ الْإِثْمِ "

«Түнгі намазға аса мән беріңдер. Ол – сендерден алдыңғы өткен ізгі кісілердің үнемі орындап жүретін ісі. Ол (түнгі намаз) – Раббыларыңа жақындатады, жамандықтарыңды өшіреді және күнәлі істерге баруға тосқауыл болады»[4].

 Тағы бір хадисте:

«إِنَّ فِي الْجَنَّةِ غُرَفًا، يُرَى ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا، وَبَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا أَعَدَّهَا اللَّهُ لِمَنْ أَلَانَ الْكَلَامَ،
 وَأَطْعَمَ الطَّعَامَ، وَتَابَعَ الصِّيَامَ، وَصَلَّى بِاللَّيْلِ وَالنَّاسُ نِيَامٌ»

«Пейіште бөлмелер бар. Олардың ішінен сырты, сыртынан іші көрініп тұрады. Алла тағала ол бөлмелерді сөзі жұмсаққа, адамдарды тамақтандыратынға, (қосымша нәпіл) оразасын ұстайтынға және түнде адамдар ұйықтап жатқанда тұрып намаз оқитын кісіге дайындап қойды», – делінген[5]. 

Тәһәжжүд намазы қанша рәкәғат?

Хадистерге қарасақ, Алла елшісі (с.а.у.) тәһәжжүд намазын екі, төрт, алты, немесе сегіз рәкәғат етіп оқығандығын байқаймыз. Осыдан келіп ғалымдар тәһәджүд намазы ең азы – екі рәкәғат, ең көбі – сегіз рәкәғат етіп оқылады деген тоқтамға келген[6].

Ибн Мәжәнің хадистер жинағында келтірілген риуаятта былай делінеді: «Ер кісі түнде тұрып әйелін де оятып, екеуі екі рәкәғат намаз оқыса, онда олар Алла Тағаланы көп еске алушы еркектер мен Оны көп еске алушы әйелдер қатарынан жазылады»[7].

«Сахих Бұхариде» келтірілген хадисте тәбиғин Мәсруқ:

«Мен Айшадан (р.а.) Алла елшісінің түнгі намазы жайында сұрағанымда: «Оның намазы таң намазының екі рәкәғатынан басқа, жеті (үшеуі үтір), тоғыз (үшеуі үтір) және он бір рәкәғат (үшеуі үтір) еді», – деп жауап берді», – деген[8].

«Сахих Бұхариде» орын алған тағы бір хадисте Айша анамыз былай деген: «Пайғамбар (с.а.у.) түнгі намазда он үш рәкәғат оқитын. Оның (үшеуі) үтір және екі рәкәғаты таң намазы(ның сүннеті)». (Он үш рәкәғаттан үтір мен таң намазының екі рәкәғатын алып тастасақ, Алла елшісінің  тәһәжжүд намазын сегіз рәкәғат оқығандығын ұғынуға болады).

 Тәһәжжүд намазының уақыты

Тәһәжжүд намазының уақыты – Құптан намазынан кейін басталып, таң намазының уақыты кіргенге дейін жалғасады. Осы аралықта ұйқыдан тұрып,  тәһәжжүд намазын оқуға болады.

Дегенмен абзалы – түннің үшінші бөлігінде оқу, яғни, егер күн батқаннан бастап таң намазы уақыты арасын үшке бөлер болсақ, соның таң намазына дейінгі үшінші бөлігі. Осы уақытта тілеген тілектеріміз бен еткен дұғаларымыз және тәубелеріміз қабыл болатындығы хадисте айтылады[9].   

Бұнымен қоса, Алла тағала Құран Кәрімде: «Түнде олар аз ұйықтайтын. Таң алдында жарылқау тілейтін»[10], – дей келе таң намазына дейінгі «сәхәр» уақытының маңыздылығын білдіріп отыр. Сәхәр уақыты – таң намазына дейінгі шамамен 1-2 сағаттық уақыт, мұны түннің соңғы алтыда бірі деп те атайды.

Хадистерге қарасақ, Пайғамбарымыз (с.а.у.) түннің әуелгі жартысында ұйықтап, соңғы бөлігінде тұрып намаз оқитын. Намаздан кейін төсегіне жататын. Азаншы таң намазына азан шақырғанда тұратын. Егер ғұсылдану керек болса, ғұсылданатын еді. Болмаса, тек дәрет алып шығатын[11].

Ханафи мәзхабында, егер түнді үшке бөлсек соның бірінші бөлігі мен үшінші бөлігінде ұйықтап, ортаңғы бөлігінде тәһәджүд намазын оқудың абзал екендігін айтады[12]. 

Тәһәжжүд намазы қалай оқылады?

1. Ұйқыдан оянған кісі бетін сипап, мүмкін болса, «Али Имран» сүресінің соңғы он аятын оқиды. Бұл – мәндуб. (Оқу шарт емес).
2. Дәрет алғанда мисуакпен аузын шаюы сүннет[13].
3. Ниет. Тәһәжжүд намазын оқитындығына ниет етеді. (Ниетте рәкәғат санын айтпаса болады).
4. Әдеттегідей намаз оқылады. 
5. Білетін сүрелерін оқиды.
6. Тәһәжжүд намазы – екі рәкәғат. Оны төрт, алты, сегіз рәкәғат етіп оқуға да болады. 
7. Тәһәжжүдті төрт, алты немесе сегіз рәкәғат етіп оқитын кісі, оларды екі рәкәғаттан бөліп оқығаны абзал (яғни, әр екі рәкәғаттан кейін сәлем беріп аяқтайды)[14].
8. Әр төрт рәкәғаттан кейін сәлем беріп, төрт рәкәғаттан бөліп оқуға да болады. Мұндай жағдайда, әуелгі отырысында «тәшәһһүд» дұғасын оқығаннан кейін, «салауат» оқылады да, (сәлем бермей) үшінші рәкәғатына тұрғанда «сәнә» дұғасын оқып, «әғузу-бисмиллә» айтумен бастайды.  
9. «Үтір» намазын тәһәжжүд намазынан кейін оқиды. Алайда  тәһәжжүдке тұра алмайтындығынан қорықса, үтір намазын  тәһәжжүд уақытына қалдырмайды[15].
10. Үтір намазын орындап қойса да түнде тұрып  тәһәжжүд намазын оқуға болады. 

 Алла жасаған құлшылықтарыңызды қабыл еткей!