Бала тәрбиесі – кез келген қоғамның болашағына салынған инвестиция. Әсіресе кішкентай баланың – яғни мектепке дейінгі жастағы бүлдіршіннің – тұлғалық қалыптасуы адам өмірінің ең маңызды кезеңі болып саналады. Осы кезеңде жасалатын тәрбие жұмысы бүкіл болашаққа өз ізін қалдырады.

1. Сенімді қарым-қатынас пен психологиялық қауіпсіздік

Психолог Эрик Эриксон өзінің психоәлеуметтік даму теориясында бала өмірінің алғашқы кезеңін «сенім vs сенімсіздік» кезеңі деп сипаттайды. Бұл шамамен 0–1,5 жас аралығы. Эриксонның айтуынша:

«Бала қоршаған ортадан мейірім мен қамқорлық көрсе – ол әлемге сеніп, өзін қауіпсіз сезінеді. Бұл – сау тұлға дамуының іргетасы»[1].

2. Ойын – басты құрал

Танымал швейцариялық ғалым Жан Пиаже баланың ақыл-ойының дамуы туралы ілімінде былай деген:

«Ойын – баланың өз тәжірибесін меңгеру тәсілі. Ол арқылы бала әлемді таниды, себеп-салдар байланысын түсінеді, әлеуметтік рөлдерді үйренеді» [2].

3. Зияткерлік дамуға орта қалыптастыру

Итальян педагогі Мария Монтессори былай деп жазған:

«Балада адамзаттың үміті мен болашағы жатыр. Біз оны жеке тұлға ретінде құрметтеп, табиғи заңдылықтарына сай дамуына көмектесуіміз керек»[3].

Тағы бір кең таралған дәйексөзінде Мария Монтессори былай деп өтеді: 

"Never help a child with a task at which he feels he can succeed."

— Maria Montessori, The Secret of Childhood (1936)

«Бала өзі орындай алатын тапсырмаға көмектеспеңіз.»
— Мария Монтессори, «Балалық шақтың сыры» (1936)

Бұл сөйлемде Монтессори баланың дербестігі мен ішкі мотивациясын дамыту қажеттігін білдіреді: яғни бала өзі орындай алатын ісіне араласпай, оның өзіне сенім артуды үйрету керек. 

4. Тіл және эмоциялық даму

Кеңес психологы Лев Выготский «Жақын даму аймағы» ұғымына сүйене отырып, былай деген:

«Бала ересекпен немесе қабілетті құрдасымен бірлесіп әрекет еткенде, ол өз мүмкіндігінен жоғары деңгейде дами алады»[4].

Бұл сөйлем «Жақын даму аймағы» ұғымының мәнін ашып тұр: яғни бала басқаның көмегімен орындай алған әрекетті кейінірек өз бетінше де орындай алатын болады. Бұл – оқыту мен тәрбиедегі "әлеуметтік" өлшемнің маңызын айқындайтын тұжырым.

Қорытынды

Кішкентай баланың тәрбиесінде келесі нәрселерге ерекше мән берген жөн:
- Психологиялық қауіпсіздік пен махаббат;
- Ойын арқылы үйрету;
- Өз бетінше әрекет ету мүмкіндігі;
- Сөйлеу мен эмоциялық дамуға жағдай жасау;
- Сенімді, тұрақты тәртіп жүйесі.

Бұл тұжырымдар – Эрик Эриксон, Жан Пиаже, Мария Монтессори және Лев Выготский сынды танымал педагог-психологтардың еңбектеріне негізделген. Осы ғалымдардың айтқандарын тәжірибеде қолдану – баланың толыққанды дамуына септігін тигізеді деген ойдамыз.

islam.kz

Пайдаланылған әдебиеттер:
[1] Erik H. Erikson. Childhood and Society. (1950). ISBN: 978-0393310689
[2] Jean Piaget. Play, Dreams and Imitation in Childhood. (1945). ISBN: 978-0415210003
[3] Maria Montessori. The Absorbent Mind. (1949). ISBN: 978-0805041569
[4] L.S. Vygotsky. Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. (1978). ISBN: 978-0674576292