Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.у.) буындарға қатысты бірқатар хадистер айтқан. Тіпті, адам денесінде қанша буын болатындығын нақты білдірген. Бір қызығы, сол хадистерде көрсетілген буын сандарын қазіргі медицина дәлелдеп шықты.
Буын жайында айтқан Пайғамбарымыздың хадистері мыналар:
«Әр адамның жаратылысында 360 буын бар. Олай болса, Алла Тағаланы ұлықтаса, мақтау айтса, лә иләһа иллаллаһ, сүбханаллаһ десе, Құдайдан кешірім тілесе, ел жүретін жолдан тас, тікен немесе сүйек секілді нәрселерді жол шетіне алып тастап отырса я болмаса жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыйса, осы жасаған жақсылықтарының барлығы 360-қа жетсе, сол күннің кешіне дейін тозақ отынан қорғалады».
«Әр буын үшін адам күн сайын бір садақа борышты. Екі адам арасында әділ төрелік айту да – садақа, атына міну үшін біреуге көмектесу немесе қоржынын артысу да – садақа. Жақсы, ұнамды сөз айту да – садақа. Намазға бара жатқандағы әр адымы да – садақа. Адамға зияны тиетін нәрселерді жолдан алып тастау да – садақа».
Тағы бір хадисінде сәске уақытында оқылған екі рәкат намаздың да сондай шүкіршілікке жататындығы айтылған.
Бухари мен Мүслимде риуаят етілген осы үш хадис адамның анатомиялық тұлғасын ашумен қатар құлшылық пен сауаптың кең мағынасын да қамтиды.
Екі бөлек сүйек арасын жалғайтын бөлікті «буын» дейміз. Буындар табиғи түрде мынадай топтарға бөлінеді.
1. Қимылдайтын буындар: тізе, тірсек, иық, ортан жілік, аяқ-қолдың білегі мен жіліншігі секілді.
2. Аз қимылдайтын немесе мүлдем қимылдамайтын буындар: омыртқа, қол-аяқтың табан мен алақан сүйектері, яғни:
А) араларын дәнекер ұлпа (ткань) жалғағандар;
Ә) араларын шеміршек ұлпа жалғағандар;
Б) араларын сүйек ұлпа жалғағандар.
Осы ерекшеліктеріне қарай анатомия кітаптары мен атластарын зерделегенімізде, адам денесінде 360 буын бар екенін көреміз. (1-4 тізім). Пайғамбарымыз (с.а.у.) айтқан бұл сан медициналық зерттеулермен де дәл шыққан. Пайғамбарымыздың оны нақты білдіруін қалай түсіндіруге болады? Мәйіт яки адам қаңқасы мұқият зерттелген бе, жоқ әлде, бұл пайғамбарлық мұғжиза болғаны ма?
Мәйіт пен жеке сүйектерді зерттеу арқылы буындарды анықтай алмайтындығының дәлелі мынау:
Адамның бас сүйегінде 90 қимылсыз буын болады. Алайда, бұл буындар санын қаңқадан болмаса, өліктен анықтау мүмкін емес. Ал, қаңқа кезінде анықтау үшін ол адам медицина ғылымын жақсы білетін әрі тәжірибелі болуы тиіс. Өйткені, медицинадан хабары жоқ жай адам бастағы бір-бірімен астасып, ию-қию боп жатқан буындарды буын деп те ойламайды. Құйымшақ сүйегіндегі буындар шорланған буындарға жатады. Мейлі өлік, мейлі қаңқа күйінде қолға алған күннің өзінде медицинаны жақсы меңгермеген адамның бұл буындарды тануы мүмкін емес.
Кеуде сүйегі (sternum) 3 бөлек сүйектен құралады. Бұлардың бір буыны шеміршек, бір буыны сүйекке айналған буын пішінін құрайды. Сүйекке айналған буынды білу үшін де медицинаның маманы болу міндетті. Бұл екі буынды да өлік я болмаса қаңқа күйінде ажырату мүмкін емес.
Бас сүйектің орталығында орналасқан «Сфенойд» (Sfenoid) деп аталатын сүйек, бөлек-бөлек 10 жұп бас сүйегімен буынды құрайды. Бұл буындар өте күрделі, бейнелері шым-шытырық, ретсіз пішінде келген.
Қуыстарында «Дискас» (discus) деп аталатын шеміршек томпақтары бар кейбір буындар да кездеседі. Беті жай ғана сүйек секілді. Адам қайтыс болып, денесіндегі жұмсақ тіндер шіріп, қаңқаға айналғанда, бұлар буын емес секілді көрінеді. Оларды қаңқа күйінде анықтау да сол сала мамандарының қырағылығын қажет етеді. (Кеуде сүйегі – бұғана сүйегі буыны, мойын омыртқаның артқы жағындағы буын секілді).
Баста орналасқан кішігірім аралдар секілді «Ос сутурарум» (os suturarum) деп аталатын сүйектерді өлік күйінде анықтау қиын. Оны тек қаңқа кезінде ғана анықтап, санауға болады. Жіліншіктегі «Талус» (talus) деп аталатын сүйек пен тобық сүйегінен (calcaneus) пайда болатын буын үш түрлі болса да, сырттай бір-ақ буын секілді көрінеді. Бұны тек қаңқа күйінде болмаса, өлік күйінде анықтау өте қиын.
Өздеріңіз де куә болып отырғандай, буындардың тобын анықтау үшін аса шебер маман болу қажет. Ендеше, түрлері мен топтарына қарай Хазіреті Мұхаммедтің (с.а.у.) адам денесіндегі буындар санын 360 деп айтуы – оның пайғамбарлығының дәлелі.
|
Медицина бойынша адам денесіндегі жалпы буындар көрсеткіші |
|
|
І тізім Бас сүйек буындары
Sutura coronalis (frontal parietal арасы)…...........… 1 Sutura squamosa (temporal – parietal арасы) ......... 2 Sutura spheno-squamosa……………........................ 2 Sutura fronta-zygomatica………………................... 2 Sutura fronta-sphenoidale……………….................. 2 Sutura tempora-zygomatica……………................... 2 Sutura spheno-zygomatica……………..................... 2 Sutura zygoma-maxillaris……………….................. 2 Sutura lacrimo-ethmoidale………………................ 2 Sutura fronto-lacrimale…………………….............. 2 Sutura fronto-ethmoidale…………………............... 2 Sutura maxilla-lacrimale…………………............... 2 Sutura fronto-maxillare……………………............. 2 Sutura nazo-maxillare……………………............... 2 Sutura nazo-frontale……………………….............. 2 Sutura lamboidea (occipital-parietal)……................ 2 Sutura parieto-mastoidea…………………............... 2 Sutura occipito-transversa (interparietel-occipital буын).................................... 1 Sutura tempora-mandibularis.................................... 2 Sutura sphene-parietalis…………………................. 2 Sutura tempora-mastoidea………………................. 2 Sutura sagitalis (екі parietal арасы)…….................. 1 Sutura internasalis…………………………............. 1 Sutura palatine mediana (inter maxillaris)................ 1 Sutura spheno-mastoidea………………….............. 2 Sutura spheno-occipitale…………………............... 1 Sutura spheno-vomer………………….…............... 2 Sutura palatini-transversa……………...................... 2 Sutura incisive…………………………................... 2 Sutura palatine-vomer…………………................... 2 Sutura spheno-palatini…………………................... 2 Sutura malleus-incus-stapes…………...................... 4 Sutura zygoma-mastoidea……………..................... 2 Sutura spheno-maxillare……………….................... 2 Sutura maxilla-ethmoidale……………..................... 2 Sutura vomero-maxillare………………................... 2 Sutura vomero-ethmoidale…………….................... 1 Sutura palatini-ethmoidale…………….................... 2 Sutura palatini-maxilla………………….................. 2 Sutura nazo-ethmoidale………………..................... 2 Sutura spheno-ethmoidale……………..................... 2 Sutura interpalatini…………………….................... 1 Sutura Os suturarum-temporal-occipital-parietal Os suturae-temporalis………………….................... 4
Екі омыртқа кеудесі (corpus) арасындағы буындар Atlanto – axis – мойын 2 .......................................... 1 Мойын 2 – Мойын 3 ............................................... 1 Мойын 3 – Мойын 4 ............................................... 1 Мойын 4 – Мойын 5 ............................................... 1 Мойын 5 – Мойын 6 ............................................... 1 Мойын 6 – Мойын 7 ............................................... 1 Мойын 7 – Кеуде 1 .................................................. 1 Кеуде 1 – Кеуде 2..................................................... 1 Кеуде 2 – Кеуде 3 .................................................... 1 Кеуде 3 – Кеуде 4 .................................................... 1 Кеуде 4 – Кеуде 5 .................................................... 1 Кеуде 5 – Кеуде 6 .................................................... 1 Кеуде 6 – Кеуде 7 .................................................... 1 Кеуде 7 – Кеуде 8 .................................................... 1 Кеуде 8 – Кеуде 9 .................................................... 1 Кеуде 9 – Кеуде 10 .................................................. 1 Кеуде 10 – Кеуде 11................................................. 1 Кеуде 11 – Кеуде 12 ……………………................ 1 Кеуде 12 – Бел 1 ...................................................... 1 Бел 1 – Бел 2 ............................................................ 1 Бел 2 – Бел 3 ............................................................ 1 Бел 3 – Бел 4 ............................................................ 1 Бел 4 – Бел 5 ............................................................ 1 Бел 5 – Сегізкөз 1 .................................................... 1 Сегізкөз 1 – Сегізкөз 2 ............................................ 1 Сегізкөз 2 – Сегізкөз 3 ............................................ 1 Сегізкөз 3 – Сегізкөз 4 ............................................ 1 Сегізкөз 4 – Сегізкөз 5 ............................................ 1 Сегізкөз 5 - Құйымшақ1 ........................................ 1 Құйымшақ 1 – Құйымшақ 2 ................................... 1 Құйымшақ 2 – Құйымшақ 3 ................................... 1 Құйымшақ 3 – Құйымшақ 4.................................... 1 Құйымшақ 4 – Құйымшақ 5 ................................... 1 Барлығы ................................................................... 85
ІІІ тізім Қабырға буындары Fovea costalis superior – Fovea costalis inferior costa Кеуде 1 – Кеуде 2 .................................................... 2 Кеуде 2 – Кеуде 3 .................................................... 2 Кеуде 3 – Кеуде 4 .................................................... 2 Кеуде 4 – Кеуде 5 .................................................... 2 Кеуде 5 – Кеуде 6 .................................................... 2 Кеуде 6 – Кеуде 7 .................................................... 2 Кеуде 7 – Кеуде 8 .................................................... 2 Кеуде 8 – Кеуде 9 .................................................... 2 Кеуде 9 – Кеуде 10 .................................................. 2
Fovea costalis пен сosta (қабырға) арасындағы буын Мойын 7 – Кеуде 1 .................................................. 2 Кеуде 10 – Кеуде 11 ................................................ 2 Кеуде 11 – Кеуде 12 ................................................ 2 Fovea costalis transversalis Мойын 7 – Кеуде 1 .................................................. 2 Кеуде 1 – Кеуде 2 .................................................... 2 Кеуде 2 – Кеуде 3 .................................................... 2 Кеуде 3 – Кеуде 4 .................................................... 2
|
Os suturae-occipitalis………………….................... 4 Os suturae-parietalis…………………….................. 2 Барлығы............................................................. .... 90
ІІ тізім Омыртқа буындары Мойын (Cervical) – Кеуде (Thorasic) – Бел (Lumbar) – Сегізкөз (Sacral) – құйымшақ (Coccyx) Ауыз омыртқаның atlantooccipital буыны….….... 2 Ауыз омыртқаның fovea art. Inferior’u .. axisin fovea art superior’u..................... 2 Dentis-тің facies articularis anterior posterior- лары............................................. 2 Мойын 3 – Мойын 2 (Fovea art. және Sup inferior)…....……………....... 2 Мойын 3 – Мойын 4......................……………...... 2 Мойын 4 – Мойын 5 ............................................... 2 Мойын 5 – Мойын 6................................................ 2 Мойын 6 – Мойын 7 ............................................... 2 Мойын 7 – Кеуде 1.................................................. 2 Кеуде 1 – Кеуде 2..................................................... 2 Кеуде 2 – Кеуде 3 ................................................... 2 Кеуде 3 – Кеуде 4 ................................................... 2 Кеуде 4 – Кеуде 5 ................................................... 2 Кеуде 5 – Кеуде 6 ................................................... 2 Кеуде 6 – Кеуде 7 ................................................... 2 Кеуде 7 – Кеуде 8 ................................................... 2 Fovea costalis transversalis Мойын 7 – Кеуде 1 .................................................. 2 Кеуде 1 – Кеуде 2 .................................................... 2 Кеуде 2 – Кеуде 3 .................................................... 2 Кеуде 3 – Кеуде 4 .................................................... 2 Кеуде 4 – Кеуде 5 .................................................... 2 Кеуде 5 – Кеуде 6 .................................................... 2 Кеуде 6 – Кеуде 7 .................................................... 2 Кеуде 7 – Кеуде 8 .................................................... 2 Кеуде 8 – Кеуде 9 ..................................................... 2 Кеуде 8 – Кеуде 9 .................................................... 2 Кеуде 9 – Кеуде 10 .................................................. 2 Кеуде 10 – Кеуде 11 ................................................ 2 Кеуде 11 – Кеуде 12 ................................................ 2 Кеуде 12 – Бел 1 ...................................................... 2 Бел 1 – Бел 2 ............................................................ 2 Бел 2 – Бел 3 ............................................................ 2 Бел 3 – Бел 4 ............................................................ 2 Бел 4 – Бел 5 ............................................................ 2 Бел 5 – Жамбас 1 ..................................................... 2
Кеуде 4 – Кеуде 5 .................................................... 2 Кеуде 5 – Кеуде 6 .................................................... 2 Кеуде 6 – Кеуде 7 .................................................... 2 Кеуде 7 – Кеуде 8 .................................................... 2 Кеуде 8 – Кеуде 9 .................................................... 2 Барлығы ........................................................... ........ 42
ІV тізім Иық және қолдарға байланысты буындар А- Көкірек, иық және қолдар Sterno Costal буын ...................................……..… 14 Syncondrosis sternalis (manu brium және corpus sterni)... 1 Sterno-clavicularis…………………………..…....... 2 Corpus sterni – xiphoideus…………………..…….. 1 Acromion scapula – clavicula……………………... 2 Иық буыны (Scapula – humerus)............................. 2 Humero-ulnar (pazi-тірсек)....................................... 2 Radio-ulnar (proksimal)…………………………..... 2 Radio-ulnar (distal) ………………………..……..... 2 Articul. Radio-carpea………………….....……........ 2 Articul. Media-carpea…………………..…….…..... 2 Articul.triquatrum-lunatum…………….…….…...... 2 Articul. Lunatum-scaphoideum……………............. 2 Articul. trapezium metakarpea……………………... 2 Articul. trapezoideum-trapezium……………..…..... 2 Articul. carpometacarpea-pollicis………………...... 2 Articul. capitatum-trapezoideum………….……...... 2 Articul. hamatum-capitatum……………………...... 2 Articul. mediocarpea………………..…………........ 2 Articul. carpometacarpea…………….……….…..... 2 Articul. capitatum-metacarpea…………….……...... 2 Articul. interfalansx және metacarpo falanx……….. 2 Барлығы ...........................................................……. 80
Ортан жілік және жіліншік Sacro Iliac буын............................………..…….….. 2 Discus interpubicus…………...……………..……... 1 Articul. coax femoral…………………………......... 2 Tibia – femoral буын ......................…………......... 2 Proksimal tibia – fibular……………………............ 2 Distal tibia-fibular…………………………….......... 2 Tibia-talar (жіліншік)......................……….............. 2 Cuboid-metatarsus 4 және 5………………….......... 2 Cuneiform 3 – metatarsus 3 және 4-тің жартысы ... 2 Cuneiform 2-Metatarsus 2-нің жартысы…….......... 2 Cuneiform 1 – Metatarsus 1 ……………………...... 2 Navicula-cuneiform 1.2.3………………………...... 2 Talo-naviculare……………………………….......... 2 Talo-calcaneus (anterior)………………………....... 2 Talo-calcaneus (media-post)……….……………..... 4 Cuboid-cuneiform…………………………….......... 2 Intercuneiforme 2. - 3. арасы………..……………… 2 Metacarpo-phalangial және interphalangial……...... 28 Барлығы..................................................................... 63
Жалпы саны ........................................................... 360
|
Бухари мен Муслимде риуаят етілген хадистер бір жағынан мұғжизалықты білдірсе, бір жағынан құлшылықпен қоса елге жақсылық жасаудың мәнін ұқтыруда.
Жоғарыдағы хадистерде келтірілген әр буын үшін садақа боп есептелген іс-әрекеттер мыналар: Алла Тағаланы пәктеу, шүкіршілік етіп, Оған мадақ айту, ұлықтау, жамандықтан тыйып, жақсылыққа бұру, сәске уақытында оқылатын екі бас намаз, лә иләһа иллаллаһ деу, Құдайдан кешірім тілеу, ел жүретін жолда жатқан тас, тікен, сүйек сияқты зиянды нәрселерді алып тастау, екі адам дауласса, әділ төрелік айту, бір адам атына мінерде демеп жіберу немесе қоржынын артысу, жақсы, ұнамды сөз айту, намаз үшін мешітке бару.
Бұл аталған жақсылықтардың әрбірі бір-бір буынның өтеуі, шүкірі, садақасы ретінде қабыл болады.
Буындар қалайша адам денесіндегі сүйектерді бітістіріп, тұтастай бір ағза ретінде қимылдауын қамтамасыз етсе, хадистерде айтылған жақсылық жасай жүру де ел арасындағы өзара бауырмалдықты, ағайындықты, сүйіспеншілікті арттыратын байланыстарға жатады.
Хадис астарынан ғылыми шындықпен қатар қоғамдық өмірдің тыныштығы мен бейбітшілігін нығайтатын әрі мол сауапқа кенелтетін іс-шаралар жатқанын көреміз.
