Ертеде бір үндістер тобы елге бұрын-соңды көрмеген пілді алып келеді. Оны халыққа көрсету үшін қараңғы қораға қамап қояды. Адамдар пілдің не екенін білгісі келіп, бірінен соң бірі қараңғы бөлмеге кіре бастайды. Бірақ бөлме іші ештеңе көрінбейтін тас қараңғы болғандықтан, олар жануарды сипап көру арқылы тануға тырысады.

• Бірінші адам пілдің тұмсығын ұстап көріп: «Піл дегеніміз — үлкен су құбыры сияқты нәрсе екен», — дейді.

• Екінші адам оның құлағынан ұстап: «Жоқ, піл дегеніміз — үлкен желпуіш қой», — деп дауласады.

• Үшінші адам аяғын құшақтап көріп: «Қателесесіңдер, піл дегеніміз — зәулім бағана», — деп кесіп айтады.

• Төртінші адам пілдің арқасын сипап: «Бұл піл дегенің — кәдімгі тақ қой», — дейді.

Әрқайсысы өзінің ұстаған жеріне қарап, пілді солай деп сипаттады. Олардың әрқайсысы өз деңгейінде дұрыс айтты, бірақ ешқайсысы пілдің толық бейнесін көре алмады.

Хикаяның ғибрат тұсы

Руми бұл хикая арқылы мынадай ой түйеді:

1. Біз де осы адамдар сияқтымыз. Өмірді, ақиқатты немесе өзге адамдарды өз тәжірибеміздің тар шеңберінде ғана көреміз. Біздің білгеніміз — шындықтың бір бөлшегі ғана.

2. Егер әлгі адамдардың қолдарында бір ғана шырақ (нұр) болғанда, олар пілді тұтастай көріп, дауласпаған болар еді. Руми бұл жерде «шырақ» деп — жүрек көзін, рухани ілімді және парасаттылықты айтады.

і. Өзгенің пікірі біздікіне ұқсамаса, ол міндетті түрде қате деген сөз емес. Ол тек шындықтың басқа қырын көріп тұруы мүмкін.

«Ақиқат — Алланың қолынан түсіп, бөлшектеніп қалған айна іспетті. Әркім оның бір сынығын тауып алып, бүкіл ақиқат менің қолымда деп ойлайды».

Руми бұл өлеңде «ظلمت» (зулмат), яғни «қараңғылық» сөзін қолданады. Бұл жердегі қараңғылық — адамның сезім мүшелерінің (көру, есту, ұстау) шектеулі екенін білдіреді. Ол хикаяның соңында былай дейді:

«Дар каф-е ҳар як агар шамъе будӣ, Ихтилоф аз гуфташон берун шудӣ».

Егер әрқайсысының қолында бір-бір шырақ болғанда, олардың сөздеріндегі қайшылық жойылар еді.