ХІX ғасырдың ортасында Ислам мәдениеті мен өркениетінің негізінде дүниеге келген «Бахаи сенімі» 160 жылдық мерзім ішінде шииттік сектадан дербес бір «дін» (өздерін солай есептейді) деңгейіне көтеріліп әлемдік діндермен бәсекелестікте тұрған бір сенім жүйесі болып табылады. Бахаи Шіркеуін көптеген батыс ғалымдары, сондай-ақ Ресей де қазіргі кезде бұларды ең жас әлемдік дін деп есептеуде [1].

Кейбір дінтанушылар Бахаи сенімін исламдағы реформаторлық қозғалыс ретінде Батыс пен Шығысты үйлестіруге әрекеттенген және уақыт өте келе дербес діни жүйеге айналған сенім деп қарайды. Туркиялық исламтанушы ғалым Этхем Рухы Фығлалы бұл ағымды  «Бабилік және бахаилік он тоғызыншы ғасырда теріс жолда танытылған тасаввуфтың (суфизм) және шииттіктің негізгі сенімдерінен болған «махдилік» түсінігінің ортаға шығарған бұзғыншы әрекеті»[2, 1 б.] деп танытады.

XIX ғасырдың екінші жартысында Иран әлеуметтік–экономикалық, саяси және рухани жағынан құлдырауға ұшыраған, артта қалып кеткен феодалдық мемлекеттің кейпінде еді. Бұл құлдыраудың сыртқы саяси себептеріне орыс-иран соғыстары (1804-1813, 1826-1828 ), Ауғанстан, Туркия және Орта Азия хандықтарымен арадағы шекара даулары, сондай-ақ Ресей мен Ұлыбританияның ықпалынсыз дербес саясат жүргізе алмаулары жатады. Елдің ішкі жағдайына келетін болсақ, сепаратистік сипаттағы феодал ақсүйектердің көтерілістерін айтуға болады. Олар көбіне өз жағына көшпенді тайпалар мен басыбайлы шаруаларды тартатын. Иранның әскери жағынан әлсіздігі, сыртқы жаулардан күйрей жеңілуі, мемлекеттік аппарат пен армияның іштегі шаруалар көтерілісін басуда және қаладағы кедейшілікті шешуде дәрменсіз болуының себебі елдің әлеуметтік-экономикалық жағынан артта қалып кетуімен байланысты болып табылады [3].

 Бұл жағдай тарихтан белгілі болғандай қара халықтың өздерін осындай қиын қыстау жағдайдан құтқаратын харизматикалық тұлғаларды күтуіне жаңа жол ашып берді. Әсіресе бұл махдилік сенімі түрінде, Имамия шииттігіне тән адамдар үшін шииттіктің  негізгі кілті қызметін атқарды.    

Бабилік және оның жалғасы саналатын Бахаиліктің негізін қалаушы Мырза  Али Мұхаммед (1819-1850) араб тілінен аударғанда «Күткен имамға ашылған қақпа» деген мағынаға келетін «Баб» деген лақаб атпен танымал кісі. Бабилік және соның негізінде пайда болған Бахаилік Имамия шииттігінің ішінен бөлініп шыққан «шейхилік» деген әрекетпен тығыз байланысты. Шейхилік әрекеті, шииттік пен бабилік арасында маңызды бір байланыстырушы қызметке ие. Тіпті бабилікті, имамия шииттерінің ішінде пайда болған осы әрекеттің жемісі деуге болады. Өйткені  Шейхилік, Имамия ағымының он екінші имамының жоғалуынан кейін басталған «Ғайбет-и Кубра» (Үлкен жасырынушылық кезеңі) кезеңінде шииттердің Алланың өкілі қызметін атқарушы имамдарымен байланыс құра алатын және оған ашылатын қақпа (баб) мағынасындағы бір «кемелденген шииттің» барлығы сеніміне негізделеді. Бабтың ізбасарлары бұл діннің шығуының пайғамбарлықтың жалғасатынынан, уахидің үзілмейтіндігінен деп көрсетеді. Сондай-ақ Бабтың ойынша, шариғат әрбір мың жылда өзгеріп отырады. Бұл түсінікке қарағанда бабилік Исламнан мың жылдан кейін пайда болды. Демек Мұхаммед Пайғамбардың әкелген діні, яғни Исламнан кейін тағы бір дін ортаға шығып отыр. Мұның шығу себебі: VІІ ғасырда келген Ислам діні ХІХ ғасырдағы өмір талаптарына жауап бере алмайды. Ислам дінінің әкелген үкімдері ескірген. Егер шариғат әр мың жылда өзгеріп отыратын болса, онда Мұхаммед те соңғы пайғамбар болып саналмайды [4].

Алайда Имамия ағымына жататын немесе жатпайтын бүкіл Ислам ғалымдары оның бұл пікірлеріне қарсы шықты. Бірақ жақтастары бұл ғалымдардың айтқандарына құлақ аспады. Баб болса жақтастарына дем бере отырып, бүкіл халықты Ислам ғалымдарына қарсы қоюға әрекет жасады. Баб Ислам дінінің тірегі болған бес уақыт намазды және басқа да шариғатпен бекітілген үкімдерді жоққа шығарады. Осыдан барып оны үкімет өлім жазасына кеседі. Бабты өлім жазасына кесу 1850 жылдың 9 шілдесінде жүзеге асырылды. Ол кезде небәрі 32 жаста болатын.

Баб өлді, бірақ шәкірттері арасынан екі кісіні алдын-ала таңдап қойған болатын. Бұлардан бірі Субх-и Азал; екіншісі Бахаулла еді. Бұлардың екеуі де Ираннан  қуылды. Субх-и Азал өзіне Кипрді мекен етсе, Бахаулла Едирнеде тұрақтады.

Бахаулланың ұстазы Баб 9 шілде 1850 жылы Тебриз қаласында өлтірілгеннен кейін, Иранда бабилерге қарсы қатаң саясат жүргізіледі. Бұл оқиғадан сескенген олардың бірқатары 1851 жылы сақтану мақсатында Иракқа қоныс аударады. Бұдан кейінгі біршама уақыттан соң Бахаулла қайтадан Тегеранға оралады, бірақ бұл жерде Баб және өлтірілген бабилердің кегін алу мақсатында 1852 жылы 2 тамызда Иран шахы Насреддин Шахқа қарсы жүргізілген табыссыз қастандық әрекеттерінің салдарынан Бахаулла да басқа бабилермен бірге тұтқынға алынып, түрмеге жабылады.

Бахаулланың миссиялық әрекеті 1852 жылдың тамызында Тегеранның жерасты түрмесінде басталады. Оның шын аты – Мырза Хусейн Али. Бахаулла 1817 жылы 12 қарашада Тегеранда ақсүйектер жанұясында дүниеге келеді. Оның әкесі мемлекеттің бас министрі лауазымын атқарған Нурдан шыққан Мырза Аббас болып табылады. Мырза Хусейн Алиді Бахаи әдебиеттерінде ешқашан  мектептің немесе колледждің табалдырығын аттамаған, үйде ғана аздаған білім алған деп айтады. Бұл пікір қисынға келмейді. Өйткені ақсүйектер жанұясына жататын, сарайда тәрбиеленген адамның білімсіз болуы мүмкін емес жағдай. Бұл оның жолын қуушылардың асыра дәріптеп көрсету үшін айтқандары болуы мүмкін. Әкесі қайтыс болған кезде парсы үкіметі оған әкесінің орнына отыруды ұсынады. Егер ол оның жақтастары айтқандай еш жерден білім алмаған болса мұндай лауазым ұсынылмас еді. Бұл әңгіменің астарында көсемдеріне «қасиеттілік» сипат беру жатқандығы сезіліп тұр.

Баб өзін жария еткен 1844 жылдың жазында 27 жасқа толған Бахаулла оның ілімімен таныса бастайды. Сөйтіп осы қозғалыстың ең  беделді, қаһарман басшысы ретінде танымал болды. Бахаулла Бабтың өзімен еш кездеспеген. Молла Хусейн арқылы  Бабтың жазбалары жазылған орама қағаздар арқылы оның ілімімен танысқан. Мырза Хусейн Али бабилермен  қарым-қатынаста  болып қана қоймай, оларға материалдық көмек те беріп отырған. Оларды қуғын-сүргін кезінде сенімді жерлерге жасырып отырды. Тікелей Мырза Хусейн Алидің өзі бабилердің қалғандарын Тебризден Тегеранға көшіріп, бас сауғалайтын жер тауып берген. 

Түрмедегі 4 айлық тұтқындықтан кейін орыс және ағылшын елшілігінің арқасында Бағдатқа жер аударылады. Бұл жерде он жылдай тұрады. Бұлардың Бағдаттағы діни ілімдерін насихаттау жолындағы әрекеттері кейбір адамдарға ұнамады. Олар ғалымдар мен сол жердегі жергілікті халықтар болатын. Олар Бахаулла мұсылман дініне тіл тигізіп жүр, парсы имиджіне жағымсыз әсер етуде, сондықтан оны көз көрмес, құлақ естімес жерге жер аудару керек деп шахқа бірнеше  мәрте арызданады. Мұны парсының басшысы қолға алды. Бахаулланың әрекетін жою үшін парсы және түрік үкіметі күш біріктіріп оған қарсы шықты. Сонымен екі мемлекеттің келісімі мен парсы үкіметінің өтініші бойынша түрік үкіметі Бахаулланы Стамбулға жер аудару туралы үкім шығарды. Осы арада ол достарымен бірнеше күн қоштасу жиналыстарын өткізеді. Осы күндердің бірінде Баб айтып кеткен Алланың жіберген адамы өзі екенін жариялайды.

Бахаилердің пікірінше Бахаулла Алланың ең ұлы елшісі. Оның әкелген үкімдері бүкіл әлем үшін келген және оның үкімі ең аз дегенде мың жыл бойы өз кереметтілігін  көрсететін болады. Сондай-ақ Китаб-и Ақдас кітаптардың ең бастысы және оны әркім мойындауы керек дейді [5].

Бахаулла Стамбулда төрт айдай жақтастарымен бірге тұтқында болады. Сосын Едирнеге жер аударылады. Ол жерден де өз араларындағы жанжалдың ұшығып кетуіне байланысты Аккаға жер аударылады. Бахаулла 1892 жылдың 28 мамырында Аккада безгекпен ауырды да, 75 жасқа толған шағында өмірден өтті. Ол қайтыс болған соң бахаилердің айтуынша тоғыз күн өткен соң отбасының басқа мүшелерінің және бірқатар достарының қатысуымен Бахаулланың үлкен ұлы әкесінің қалдырған өсиет хатын ашып мазмұнын жария етті. Өсиет бойынша Абдул-Баха әкесінің тікелей мұрагер – ізбасары, оның ілімінің түсіндірушісі болып белгіленгендігі, Бахаулланың отбасы, туыстары және дінге сенушілердің барлығы оған бағынуға тиіс екендігі баяндалған еді. Осы нұсқаудан кейін ілімдегі діни жалтақтықтар мен жікке бөлінушілік мүлдем жойылып, тұтастық бірлік нығая түсті дейді [6].

Бахаулланың орынбасары Абдул-Баха - шын аты Аббас Эффенды 1844 жылы Тегеранда дүниеге келген. Абдул-Баха да әкесі секілді христиандарға ұнау үшін Исаның тәңірлік қасиетін мойындайды. Оның бұл әрекетіне көптеген адамдар қарсылық білдіреді. Абдул-Баханың әрекетіне қарсы болушылар түрік үкіметіне оның үстінен арыз береді. Абдул-Баха түрмеге қамалады. Бірақ ол бұл жерде де тыным таппай өз ілімін Азияға, Еуропаға және Америкаға жаюмен болады.

Абдул-Баха өмірінің соңына дейін өз уағызын жүргізумен айналысты. Ол 1921 жылы 28 қарашада қайтыс болады. Оның мүрдесі Баб пен Бахаулла жерленген Кармель тауына қойылады. Абдул-Баханың өсиеті бойынша Бахаи сенімінің басына оның үлкен немересі Шоги Эффенди отырады. Ол 1897 жылы Аккада туылған еді. Шоги Эффенди Бейрутта және Англиядағы Оксфорд Университетінде білім алады. Шоги Эффенди 1937 жылы америкалық бахаилердің Максвелл отбасының қызымен үйленеді. Бірақ оның ізін басатын ұлы болмайды. Сондықтан да ол бахаиліктің жойылып кетпеуі үшін басқару ісін «Бүкіләлемдік Әділет Үйіне» береді. Бұл әділет үйі  Хайфада құрылған. Осы әділет үйі бахаиілікті басқарады. Бұл «Бүкіләлемдік Әділет Үйі» әр бес жылда бір сайланып отыру арқылы басқарылады. Осылайша бахаилік ағымы қазіргі таңда «ұйымдық басқару» арқылы басқарылады.

Қазіргі кезде бұл діни ағым әлемнің 160 елінде бар. 150 Ұлттық және 20 мыңнан астам Жергілікті Рухани Мәжілістері қызмет етеді. Бахаи әдебиеттерін 25 баспахана 800 ден астам тілде шығарып отыр. Бахаилердің Табыну үйлері Вильметте (АҚШ), Франкфурт-Майна (Германия), Сидней (Австралия), Кампала (Уганда), Панама, Апиа (Батыс Самоа), Дели (Үндістан) қалаларында орналасқан. Орталық басқару органдары болып табылатын «Бүкіләлемдік Әділет Үйі» Хайфада (Израил) орналасқан [7].

Қазіргі таңда бұл заңды түрде қызмет атқарып отырған діни мекеме болып табылады. Әлемде Бахаи сенімін ұстанушылар бес миллион деп көрсетіледі. Бахаи сенімін ұстанушылардың үлкен бөлігі Иранда және азын аулақ Ирак, Ливия, Сирия мен Палестина аймақтарында орналасқан [8]. Сонымен қатар АҚШ пен Европада да біраз бахаилер бар. Жалпы қорыта келгенде Бахаи ағымы Ирандағы шииттік секталардың ішінен шыққан «шейхилік» тариқатының жемісі болып табылады. Өздері айтқанындай  жеке бір дін емес. Бұл ағым ислам елдерінен гөрі Европада белсенді түрде әрекет етуде. Негізінен бұларға қолдау көрсетіп отырған осы елдер болып табылады. Өздерінің қасиетті кітабы бар. Либерализм мен демократияны жақтайды. Діни төзімділікті уағыздайды. Ұлтына және нәсіліне қарай кемсітудің кез-келген түріне болсын қарсы шығады. Осы секілді пікірлерімен қолдауға ие болып жүр. Халықаралық ұйымдармен тығыз байланыс орнатқан.

Бахаилік өзіндік бір діни бұйрық жарлықтар ортаға қойғанымен бұл негіздерінің басым көпшілігін ескі діндерден, әсіресе христиандық пен исламнан алған. Шииттік исламның шейхилік тариқатындағы пікірлер бахаилікте жаңа бір сипатқа ие болып шииттердің Махди сеніміне, Құранның  аллегориялық түсіндірмелері мен хуруфилікке (әріптердің сандық көрсеткіштеріне сүйене отырып кейбір тылсым сырларды ашу) сүйенеді. Осы себепті бахаилікке  шииттіктің шектен шыққан, бірақ ислам негіздерімен байланысын түбегейлі жоғалтқан синкреттік сипаттағы ағымдардың бірі деп те айтуға болады.

Бахаилердің діни ілімін қысқаша төмендегідей көрсетуге болады:

А) Қасиетті кітаптар жайлы ілім: бахаилікте жүзден аса кітап қасиетті деп есептеледі. Оларды екіге бөліп қарастыруға болады: Бірінші - бұл Бабтікі, Бахаулланікі, Абдул-Баханікі, Шоги Эффендінікі және Жалпы Әділет үйінен шыққан кітаптар. Алайда Баб пен Бахаулланың кітаптары тікелей Құдайдан келген деп ерекше қастерленеді. Абдул-Баха мен Шоги Эффендінің еңбектері түсініктеме болса да қасиетті жазбалар санатына жатады. Екінші - бұл кейбір басқа діндердің қасиетті кітаптары. Атап айтсақ Библия, Құран, Бхагават-Гита. Осы кітаптар да бахаилер тарапынан қасиетті кітаптар болып табылады.

Ә) Құдай жайлы ілім: Құдайға иман келтіру, яғни сену сенімнің негізгі іргетасы болып табылады. Құдайды суреттеуге, анықтауға жасалған кез-келген әрекет бекер деп есептейді. Өйткені оны толық тану мүмкін емес. Бахаи сенімі бойынша Құдай бір, жалғыз, теңдессіз, мәңгі бақи, ешбір нәрсе оған ұқсамайды. Құдай өзін пайғамбарлары арқылы танытады. Қүдай көрінісі пайғамбарлар арқылы көрініс береді. Оның шәкірттері пайғамбарлар. Құдай олармен кездеседі. Және құлдары үшін пайғамбарлары арқылы көрінеді. Сонда пайғамбарлармен сөйлескен адам Құдаймен сөйлескендей болады. Сондай-ақ Баб өзінің тәңірлік қасиетке сай болғандығын (тәңірдің өзінде көрініс бергенін) айтқан, сол сияқты Бахаулла да Құдай тарапынан сайланған пайғамбар екендігін алға тартқан. Бахаулланың шәкірттері «Баха нағыз тәңір еді» және 1852 жылы «Алла-Баханың денесіне өтті», сосын «Бахаулла» өзін жария етті дейді. Тәңірдің көптеген есімдері бар. Ең басты есімі - Баха (арабша: жарық, нұр, даңқ). Сондай-ақ оны: Вишну, Шива, Иегова, Аллах деп айтуға болады, бірақ пайғамбарлар атымен болмайды. Мысалы Кришна, Будда немесе Христос секілді.

Б) Пайғамбарлар жайлы ілім: бахаилердің сенімі бойынша пайғамбарларға Нәби және Расул деумен қатар «Мәзахири-Илахие» (Тәңір көрінісі) деген есім де беріледі. Сенімдеріне қарағанда Тәңір құлдарына көріну үшін пайғамбарларға мүқтаж дейді. Бахаулланың пікіріне қарағанда пайғамбарлардың екі қасиеті бар. Біріншісі адамдық қасиеті: жейді, ішеді, ұйықтайды және өледі. Екіншісі - ол тап-таза, пәк, сәулеленген, нұр шашқан айнадай болуы. Бұл тәңірлік қасиет болып есептеледі. Онымен сөйлескенде кұдаймен сөйлескендей, оған сәжде еткенде құдайға сәжде еткендей боласың.

В) Рух жайлы ілім: бахаилер адам өлгенде рух тәннен айырылады дейді. Рух денеден айырылғасын да өмір сүруін жалғастыра береді және ол тәңірге ұласады. Рух тәнді қажет етпейді, бірақ тәнге өмір сүру үшін Рух қажет. Егер адам көру, есту қабілетінен, не қолынан, аяғынан айырылса, бірақ жанын сақтаса, ол өмір сүріп, Құдайдың жақсы кереметтерін көрсете береді. Бұл айтылғанға қарсы, нағыз жетілген тәннің өзі Рухсыз өмір сүре алмайды. Рух әлемінде ең төмен деңгейге қайтып оралу деген болмайды. Пенделер әлемі қайшылықтар мен қарама-карсылықтарға толы. Қозғалыс заңына бағына отырьп, мұнда барлық нәрсе дамиды немесе керісінше кетеді. Ал, рух патшалығында кері шегіну мүмкін емес, онда қандай да болмасын қозғалыс міндетті түрде анағұрлым жетілуге әкеледі. "Өрлеу" - материя әлеміндегі рухтың көрінісі.

Г) Ақырет жайлы ілім: Бұл ілімнің ерекшелігі   сол, бахаилер үшін «жұмақ» пен «тозақ» белгілі бір орын емес, жағдай болып табылады. Жұмақ - бұл Құдайға жақын болу, ал одан алыстау “тозақ”. Бұл жағдайлар осы өмірде және оның артынан келетін арғы өмірде де жалғасын табады. Бахаулла мен Абдул-Баха бұрынғы бірқатар діни жазбаларда келтірілген жұмақ пен тозақтың сүрет-бейнесі, әлемнің жаратылуы жөніндегі Тәурат әңгімелері сияқты рәміздік маңызға ие, бұл нақты сүрет емес деп түсіндіреді. Бахаи ілімі бойынша, жұмақ - кемелдік жағдайы, ал тозақ - кемелсіздік, жетілмегендік жағдайы. Жұмақ Құдай еркімен тілектес болу, тамұқ - мұндай келісімнің болмауы; жұмақ - рухани өмір күйі, тозақ - рухани өлім күйі. Адам бұл дүниелік тірлігінде де жұмақта немесе тозақта болуды басынан кешіруі мүмкін. Жұмақ рахаты - рухани рахат , тозақ азабы - осы рахатқа бөлене алмау.

Д) Бахаи ұйымына кіру ережелері: Ұйымға кірудің төмендегідей ережелері бекітілген: Біріншіден, ұйымға кіруші әрбір адам өзіне мына үш сұраққа жауап беру керек: 1. Бахаулланы заманымыздың пайғамбары ретінде мойындай ма? 2. Бахаиліктің негізгі діни ілімдерін қабылдай ма?                         3. Бахаиліктегі басқару жүйесіне қанағаттана ма? Екіншіден, таяу арада болатын жиналыста, әрине егер үміткер барлық үш сұраққа болымды жауап қайтарса, ол орнынан тұрып көпшілік алдында «Өзімді Бахаи деп жариялаймын» деуі керек. Осылайша бахаилікке мүше болу мейілінше жеңілдетілген.

Бахаилік ағымында да басқа діндердегі секілді атқаратын кейбір ғибадаттары мен бұйрық-жарлықтары бар. Негізгілері мыналар болып табылады:

Намаз: Бахаулла діни ғұрыптарды мейлінше жеңілдеткен. Ол үш түрлі намазды міндетті деп бекіткен. Әрбір 15 жасқа толған ер бала және қыз бала осы үш намаздың ішінен біреуін таңдап алып оқуы керек. Бахаилерде намаз таңертең, түс ауа және кешке орындалады. Олар: Үлкен намаз, Орта намаз, Кіші намаз деп бөлінеді [9].

Ораза: Жылына бір мәрте 2 наурыздан 20 наурызға дейін бахаилер күн шыққаннан, күн батқанға дейін ораза ұстайды, яғни өздерін ас пен судан тыяды. Ораза ұстаудан жасы 15-ке жетпегендер мен 70-тен асқандар, аурулар мен жүкті әйелдер және ауыр жұмыс істейтіндер мен ұзақ сапарға шыққандар босатылған. Бахаи оразасы шілденің ыстығында немесе қақаған суықта - ораза ұстау қиын болатын кездерде өткізілмейді.

Қажылық: Бахаилікте қажылық тек қана ер адамдарға, оның ішінде дүние мүлкі бар болғандарға парыз болып табылады. Бұл шарттарды орындағысы келген Бахаи ерлері қалаған уақыттарында Бабтың Шираздағы үйін немесе Бахаулланың Бағдаттағы үйін зиярат етеді. Белгілі бір уақыты жоқ.

Бахаилердің ұйымдық құрылымынакелетін болсақ, оларда дінбасылық жоқ. Бахаи жамағатын басқару жүйесі, олардын қызметі тұрғылықты жердегі Бахаи үлкендерінің сайлауы нәтижесінде (жасырын түрде) тағайындалған тоғыз адам арқылы жүргізіледі [10].

Бұл кеңестер (тоғыз адамнан тұратын) Бахаулла жазбаларында айтылған. Ол мұны «Әділет Үйлері» деп атаған. Қазіргі кезде Жергілікті Рухани Кеңестер немесе Жиналыстар деп аталады. Жергілікті жердегі ересек, жасы үлкен бахаи ерлері мен әйелдері бұл кеңеске өз кандидатурасын ұсына алады. Сайлау әр жылы 21 сәуірде өткізіледі. Он тоғыз күнде бір мәрте жамағат құдайға құлшылық ету үшін, ұйымдағы кейбір мәселелерді шешу, сондай-ақ бауырмалдық қатынасты күшейту үшін жиналып тұрады. Жергілікті Рухани Жиналыс бахаилердің жергілікті жерлердегі қызметін, жұмысын қадағалайды. Бұл жиналыс тоғыз адамнан тұрады. Олар қоғамның ересек мүшелері арқылы жыл сайын Рызван мерекесінің алғашқы күнінде (Бахаулла міндетінің жария етілген күнін атап өтетін мереке) 21 сәуірде сайланады. Сайланған мүшелердің қағаздарын Рухани Жиналыстың бұрынғы мүшелері бекітеді. Бұл жиналыстың міндеті адамдарды тәрбиелеу, балаларды оқыту, кедейлерге көмек көрсету, әлсіздерге қол ұшын беру. Соңғы санақ бойынша әлемде жиырма мыңдай жергілікті Рухани Жиналыстар қызмет етеді.

Жергілікті   немесе   ұлттық  сипаттағы   мәселені   шешу   міндеті   «Ұлттық   Рухани Жиналыстың» міндетіне енеді. Әр елдегі Жергілікті Рухани Жиналыстардың жұмысын тоғыз адамнан тұратын - Ұлттық Рухани Жиналыс байланыстырады.  Бұл ұйым  жергілікті бахаи қоғамдары өкілдерінен жіберілген делегаттардың дауысымен жыл сайын сайланады. Барлық делегат бас қосатын Ұлттық Конвенция теңбе-тең өкілдік қағидасы негізінде сайланған құрамнан тұрады.

Ұлттық Конвенцияның мәжілістері Рызван мерекесі кезінде 21 сәуірден бастап 12 күн бойы өтеді. Жаңа делегаттарды бұрынғы Ұлттық Рухани жиналыс бекітеді. Бұл жиналыс тоғыз адамнан тұрады. Ұлттық Рухани Жиналыстың міндеті - сан тармақты бахаи қызметін үйлестіріп,  реттеп,  көтермелеп  отыру,  сондай-ақ  Ұлттық Рухани Жиналыс жергілікті жиналыстарға үнемі ақыл-кеңес беріп отырады. Өзі орныққан елдегі ілімнің ізіне басшылық жасайды. Осы елдегі  ілімге қатысты негізгі  мәселелер (мәселен, бахаи әдебиеттерін тәржімалау  және жариялау, Машриқ уль-Азкар) оқыту, сондай-ақ өзге түйінді мәселелер Ұлттық жиналыстың негізгі қызметі.

 «Бүкіләлемдік Әділет Үйі».  Бес жылда бір  мәрте  Ұлттық Рухани Жиналыстың мүшелері тарапынан жасырын дауыс беру жолымен «Бүкіл Әлемдік Әділет Үйі» деп аталатын Халықаралық   жиналыстың   мүшелерін   сайлайды.   Бұл   жиналыс   халықаралық   бахаи қауымдастығының жоғарғы органы болып табылады және Израильдегі Хайфа деген қалада орналасқан.

Барлық іс осы ұйымның қолына беріледі. Ол «Қасиетті Нұсқаның» айқын баяндарында айтылған заңдар мен ережелерді шығарады. Күрмеуі қиын мәселелерді осы орган шешеді. Дінді сақтаушы осы ұйымның басшысы.

«Кеңесшілер» - Бүкіләлемдік Әділет Үйі тарапынан әр бес жылда сайланатын белсенді әрі бахаилікке жан-тәнімен берілген тұлғалар. Қазіргі таңда кеңесшілер саны сексен бірге жетті. Бұлардан тоғызы аталмыш органда, Хайфада қызмет етеді. Қалған жетпіс екісі әлемнің әр түкпірінде жұмыс жасайды.

«Бүкіләлемдік Әділет Үйі» әлемдік деңгейдегі мәселелермен айналысады. Бұл ұйымның шешімін мойындаудан бас тартқан адам іріткі, алауыздық туғызуға бейім тұратын арам ниетті, Құдай өсиетінен бас тартқан адам болып есептеледі.

Бахаилердің Құдайға құлшылық үшін жиналатын жиналыстары әдетте жеке үйлерде немесе мекемелерде, жалға алынған жерлерде өткізіледі. Алайда Бахаулла келешекте әрбір қалада Құдайды еске алатын «Машриқул-Азкар» деген орындар салынсын деп әмір еткен. Жиырмасыншы ғасырда әлемде осындай жеті орын салынды. Олар Кампала (Уганда), Чикаго (АҚШ), Панама-сити (Панама), Нью-Дели (Үндістан), Сидней (Австралия), Апия (Батыс Самоа) және Майндағы Франкфуртта (Германия) орналасқан. Ең алғашқы Машриқул-Азкар Ашхабадта салынған болатын. 1948 жылғы жер сілкінісінде қирап қалған. Бахаулланың айтуы бойынша Машриқул-Азкар тоғыз қырлы ғимарат, ең биігінде күмбез бар, жобасы да, орындалу өнері де өте көркем болуға тиіс.

Бахаулла «Бахаилер өздері өмір сүріп отырған елге адал, шын ықыласты болуы керек» деп айтылған. Бұл бойынша олар өздерін саясатқа араласудан аулақ ұстап, мұны діни бұйрық деп білетіндерін алға тартады. Алайда кейбір зерттеушілер бахаилердің әр түрлі елдердегі қызметтерін мұқият талдайтын болса олардың бұл айтып отырғандары шындыққа жанаспайды деп санайды. Өйткені бахаилер үшін басты негіз, Шоги Эффендінің бір хатында айтылғанындай «Бір Бахаи үшін өз еліне және әлемге қызмет етудің ең жақсы жолы – ақырын ақырын бүкіл адамдарды біріктіретін, бөлінушілікке себеп болып отырған саяси жүйелер мен діни нанымдарды жоқ қылатын Бахаулланың «Әлемдік Тәртібінің» орнатылуы үшін қайрат жұмсау»  болып табылады [2, 75 б.].

Бұл ағымның Қазақстандағы тарихына келетін болсақ, Ресейдегі қазан төңкерісінен кейінгі жылдардың алғашқы кездерінде Лениннің декретіне сай тұтас Түркістан республикасы автономдық ортаазиялық республикаларға бөлініп кетті. Бұл жағдай бахаилердің бір-бірімен тығыз байланыста болуына үлкен кедергілік жасады. 1938-39 жылдары кейбір Азия республикалары мен Кавказ аймақтарынан бахаи сеніміндегі адамдарды Қазақ Совет Социалистік Республикасының қалалары мен елді мекендеріне жер аударады. Әзірбайжан, Түркменстан, Өзбекстандағы көптеген бахаи жанұялары Петропавл, Ертіс, Павлодар, Шілік және басқа қалаларға орнықтырылады. Жалпы алғанда бахаилердің біздің елге тікелей келу тарихы осы жерден басталады.

Алматыдағы бахаи ұйымы өздерінің айтуына қарағанда 1975 жылдан бері қызмет етіп келеді. Бұл ұйымның құрамында сол бұрынғы жер аударылып келген бахаи жанұялары және солардан туған балалары болды. Бұлар бахаилердің қасиетті күндері, соның ішінде он тоғызыншы күнді ерекше атап өтіп отырған. Тікелей осы ұйымның негізінде Қазақстан тарихындағы алғашқы бахаилердің Жергілікті Рухани Мәжілісі 1990 жылы Алматыда сайланған.

1992 жылдың ақпанында қабылданған «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» заң жобасынан пайдаланып Алматы қаласының Жергілікті Рухани Кеңесі Әділет Министрлігінен тіркеуден өтті. Осы кезден бастап Бахаи сенімі заңды түрде әрекет етіп отырған Қазақстандағы көптеген діни ұйымдардың бірі болып табылады.      Содан бері бұл ұйым өз қатарларын жаңа адамдармен толықтырып келуде.

Бахаилер өздерінің сырт елдердегі діндестерімен тығыз қарым-қатынас орнатқан. Бахаи ілімі тәуелсіздіктен бері қарай Қазақстанда айтарлықтай дәрежеде дамып кетпесе де, біртіндеп танылып келеді. Бахаилер әр түрлі ғылыми конференцияларға, әлеуметтік іс-шараларға белсенді түрде қатысып келеді. Жағдайы төмендерге қол ұшын беру, қайырымдылық іс-шаралар өткізу, көпшілікке концерттер беру, әр түрлі курстар (компьютер, ағылшын)  бахаилердің діни ілімді насихаттауда басшылыққа алатын негізгі әдістері болып табылады.

1992 жылы Қазақстанның барлық облыс орталықтарында бұл ағымның жергілікті Рухани Кеңестері ашылды. Ол кезде бұл кеңестер біздің елдің мына қалаларында орналасқан: Көкшетау, Өскемен, Семей, Қостанай, Рудный, Павлодар, Атырау, Ақтөбе, Тараз, Сары-Кемер, Қарағанды, Теміртау, Ақмола, Жезқазған, Сәтпаев, Шымкент және Қызылорда. Бұл ұйымдардың қызметі Алматыдағы Жергілікті Рухани Мәжіліс тарапынан бақыланып, басқарылып келеді. Әрбір ұйымның өз «шеберханалары» болады. Жастар осы шеберханаларда әртүрлі бағыттар, атап айтсақ: би үйірмелері, драма, хор айтатын топтар, ағылшын тілі үйірмелері және көркемөнер туындылары бойынша жұмыс жасайды. Жастардан құралған бұл өнерлі топтар өз ұйымдарымен қоса қала ішінде де концерттер, әр түрлі іс-шаралар  өткізіп тұрады [11].

2003 жылғы мәлімет бойынша бахаи сенімін ұстанушылардың ұзын саны 1000-нан астам. Діни ілімнің ел ішінде таралуына белсенді түрде қызмет етіп отырғандар Иран, Парсы шығанағы елдері және Малайзиядан келген үгіткерлер (миссионерлер) болып табылады. Сенушілердің діни сауаттылығын арттыру мақсатында 1996 жылы үздіксіз жұмыс жасайтын үш институттың негізі салынды. Олардан Ұлттығы Алматы қаласында, қалған аймақтық екеуінің бірі Қарағанды, бірі Шымкент қаласында. Бахаи әдебиеттері негізінен орыс тілінде шығарылуда [12].

«Қазақстандағы діндер» кітабынан

Әдебиеттер:

1 Перкинс М, Хейнсворит Ф.  Вера Бахаи. – М.: 1992. - С. 3.

2. E.R. Figlali. Babilik ve Bahailik . – Ankara, 1994. - 105 s.

3 Базиленко И.В. Бахаизм: история вероучения (середина XIX- начало XX в). – М.: 1994. - С. 8.

4 M.E. Zehra. Mezhepler Tarihi. – Istanbul, 1993. – S. - 226-227.

5 Guney Tumer, Abdurrahman Kucuk. Dinler Tarihi. – Ankara, 1993. – S. 360.

6 Дж. Э. Эсслемонт. Бахаулла және Жаңа Дәуір. - Қазақстан Баһаилерінің Ұлттық Рухани Жиналысы,  1999. – Б. 40.

7 Абжалов С.У. Бахаи Сенімі: діни ілімі және ұйымдық құрылымы // Қазіргі заман адамының рухани ізденісі: Халықаралық ғылыми конференция материалдары. − Алматы, 2006. − 314-319 бб.

8 Al-Mavsuatul Muyassarati Fil Adyani Val Mazahibil Muasirati. – Riyad, 1989. –S. 24.

9 Е.R. Ғіg1а1і. Саgіmizda Itikadi Islam Меzhерlегі. – Izmir, 2004. - S. 219-220.

10 Артемьев А.И. Религиеведение. – Алматы, 2002. – С. 527.

11 Бейсенов Б.К., Абжалов С.У. Бахаи Сенімі. - Алматы: Шапағат Нұр, 2006. – 80 б.

12  Иванов В.А., Трофимов Я.Ф.  Религии в Казахстане. – Алматы,  2003. – С. 168.