KAZINFORM – Қазақстан Израиль мен араб және мұсылман әлемі арасындағы ынтымақтастық платформасы саналатын Ибраһим келісіміне қосылады. Kazinform агенттігінің тілшісімен сөйлескен сарапшылар бұл қадамның неге дәл қазір жасалғанын және оның Таяу Шығыстағы бейбітшілік үдерісіне қалай әсер етуі мүмкін екенін түсіндірді.

«Еуразиялық мониторинг» аналитикалық зерттеулер орталығының директоры Әлібек Тәжібаев Қазақстанның Ибраһим келісіміне қосылу шешімі елдің сыртқы саясатының принциптеріне сәйкес келетінін атап өтті. Астана бұл позициясын БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың алаңдарында тұрақты түрде жариялап келеді. Бұл қадам Қазақстанның әлемдік саясаттағы конструктивті қатысушы және диалогты қолдаушы ретінде имиджін одан әрі нығайтады.

Фото: Әлібек Тәжібаевтың жеке мұрағатынан
Сапаршы Қазақстанның делдалдық тәжірибесіне де назар аударды.

- Қазақстан дәстүрлі түрде көпжақты диалогты, делдалдықты және қақтығыстарды бәсеңдетуді қолдайды, соның ішінде Таяу Шығыста, мұнда Сирия бойынша астаналық процесті бастау арқылы және беделді бейбіт келіссөздер форматтарын қолдай отырып маңызды рөл атқарады, - дейді ол.

Аймақтық интеграцияны зерттеу институтының жетекшісі Таисия Мармонтова Қазақстан Израильмен 30 жылдан астам дипломатиялық қатынаста екенін еске салды.

Фото: Таисия Мармонтованың жеке мұрағатынан
- Бұл платформаға символикалық түрде қосылу, нөлден бастау емес. Біз әрқашан бейбітшілік орнатушылар болып, көпжақты коммуникация саласында жұмыс істейміз. Практикада Израиль мен Парсы шығанағы елдерінің қатысуымен кейбір қолданбалы ынтымақтастық жолдары, сондай-ақ экономикалық келісімдермен байланысқан қосымша саяси капитал болуы мүмкін, - деді спикер.

Әлібек Тәжібаевтың айтуынша, бұл шешімнің өзектілігі геосаяси шиеленістің артуы және Шығыс пен Батыс арасындағы логистиканың өзгеруі жағдайында күшейеді.

- Қазақстан жаһандық өзгерістер жағдайында жаңа инвестиция, технология мен серіктестер іздейді, ал келісім Израиль, АҚШ және Парсы шығанағы елдерінің нарығы мен қауіпсіздік жүйелеріне қол жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл механизм арқылы батыс елдерінің ықпалы қауіпсіздік кепілдігін нығайтып, елді қазіргі заманғы, жоғары технологиялық, цифрлық, медициналық және аграрлық жобаларды дамытуға бағыттайды, - дейді ол.

Ибраһим келісіміне қосылу Қазақстанның Палестинаға қатысты ұстанымын өзгертпейді

ҚР Сыртқы істер министрлігі мен сарапшылар Ибраһим келісімдеріне қосылу Қазақстанның Палестина-Израиль дағдарысына қатысты ресми ұстанымын өзгертпейтінін атап өтті. Бұл ұстаным халықаралық құқық нормаларына, БҰҰ резолюцияларына және «екі халыққа екі мемлекет» принципіне негізделген.

Мемлекеттік саясат институтының сыртқы саясат зерттеулері жөніндегі басқарма төрағасының орынбасары, саяси ғылымдар кандидаты Манарбек Кабазиев бастаманың бейтараптығы мен салмақтылығына тоқталды.

- Қазақстан әскери блоктарға қосылмайды, санкциялық немесе конфронтациялық тәсілдерді қолдамайды. Біз Ресей, Қытай, ислам әлемі елдері, Батыс және Шығыс елдерімен тең құқықтық негізде қатынасты сақтаймыз. Ибраһим келісіміне қатысу - бағытты өзгерту емес, бұл Қазақстанның тұрақтылық пен өркендеу үшін мүдде балансын құра алу қабілетін растау, - деді ол.

Фото: Манарбека Кабазиевтің жеке мұрағатынан
Сарапшының сөзінше, палестиналық халықты қолдау өзгеріссіз қалып отыр.

- Қазақстан мемлекеті мен қоғамы палестиналықтарға бірлігін көрсетуді жалғастырып, олардың тәуелсіздік пен қауіпсіздікке құқығын қолдайды. Ибраһим келісімдеріне қатысу осы ұстанымнан бас тартуды білдірмейді. Керісінше, Қазақстан палестиналық халық мүддесі үшін диалог пен гуманитарлық бастамаларды ілгерілетуге жаңа дипломатиялық мүмкіндіктерді пайдалана алады, - дейді Кабазиев.

Ол сондай-ақ Қазақстанның зайырлы басқару үлгісі мен исламдық сәйкестігі бар ел ретінде түрлі аймақтар арасында бірегей делдал бола алатынын, сенім, инновация және ынтымақтастықтың жаңа орталықтарын жасай алатынын атап өтті.

- Ибраһим келісіміне қосылу стратегиялық маңызды және алдағы болашаққа бағытталған қадам. Бұл Қазақстанның халықаралық беделін нығайтып, экономикалық мүмкіндігін кеңейтеді және бейбітшілік миссиясына жаңа өлшем қосады. Ел исламдық дәстүрлер мен қоғамның рухани негіздерін әрдайым құрметтейді. Бұл қадам осы бағытты өзгертпейді, керісінше, ислам рухына жақын бейбітшілік пен өзара құрмет идеалдарын көрсетеді. Қазақстан - мұсылмандар көпшілігі бар зайырлы мемлекет ретінде халықтар арасындағы бейбіт қатар өмір сүру мен ынтымақтастық діндік және моральдық қағидаларға қайшы келмейтінін дәлелдейді, - деп түсіндірді сарапшы.

Айта кетейік, Қазақстан Ибраһим келісіміне қосылады. 

Өз кезегінде Сыртқы істер министрлігі Ибраһим келісімі Қазақстанның әлем елдерімен ынтымақтастығын нығайтатынын мәлім етті. 

Жалпы, Ибраһим келісімдері дегеніміз не? Толығырақ сілтемеге өтіп танысуға болады. 

Ербол Жанат

Ибраһим келісімдері дегеніміз не

KAZINFORM — 2020 жылы АҚШ делдалдығымен қол қойылған Ибраһим келісімдері Израиль мен араб елдері арасындағы өзара іс-қимылдың жаңа моделінің негізін қалады, деп хабарлайды Kazinform меншікті тілшісі. 

Ибраһим келісімдері немесе Ибраһим келісімі — Израиль мен бірнеше араб елдері арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастарды қалыпқа келтіруге бағытталған бірқатар келісім.

Бұл атау иудаизм, ислам және христиан діндері ортақ рухани ата-бабасы деп санайтын інжіл пайғамбары Авраамға (Ибраһим) қатысты.

Бастама 2020 жылдың тамыз айында жарияланды, ал 15 қыркүйекте Ақ үйде құжаттарға ресми қол қою рәсімі өтті. Оған АҚШ президенті Дональд Трамптың делдалдығымен Біріккен Араб Әмірліктері, Бахрейн және Израильдің сыртқы істер министрлері мен көшбасшылары қатысты.

Бұл келісімдер Мысыр (1979) және Иорданиямен (1994) жасалған бейбітшілік келісімдерінен кейін Израильдің араб елдерімен қарым-қатынасын ресми түрде қалыпқа келтіру жолындағы алғашқы қадам болды.

Кейінірек бұл бастамаға 2020 жылдың желтоқсанында Марокко, ал 2021 жылдың басында Судан қосылды. Бұл ретте Судан бүгінгі күнге дейін келісімді ратификациялау процесін аяқтаған жоқ.

Құпия байланыстардан ресми дипломатияға дейін 

Келісімдер Израиль мен араб елдері арасындағы ұзақ мерзімді, бейресми ынтымақтастықты ресми түрде ресімдеуге деген ұмтылысқа негізделген. 2010 жылдары ішінде аймақ мемлекеттері Иранның өсіп келе жатқан ықпалы мен оның ядролық бағдарламасына қатысты ортақ алаңдаушылықтар аясында біртіндеп жақындай түсті. 

Фото: АҚШ Мемлекеттік департаменті
Аймақтағы қауіп күшейген сайын барлау агенттіктері мен жоғары лауазымды шенеуніктер арасында байланыс орнатылды, ал 2018 жылға қарай Израиль шенеуніктерінің Парсы шығанағы мемлекеттеріне сапарлары әдеттегі жағдайға айналды.

Бұл процесс 2020 жылы шарықтау шегіне жетті, сол кезде Израиль мен БАӘ Трамптың бейбітшілік жоспарында көзделгендей, Батыс жағалауының кейбір бөліктерін аннексиялау жоспарларын тоқтата тұру үшін қарым-қатынасты қалыпқа келтіруге келісті.

Марокко үшін бейбіт келісімге қарай жасалған қадам Құрама Штаттардың Рабаттың Батыс Сахарадағы егемендігін мойындауымен, ал Судан үшін терроризмді демеуші мемлекеттер тізімінен шығарылуымен және халықаралық қаржылық көмекке қол жеткізуімен қатар жүрді.

Жаңа дипломатия ретіндегі экономика

Осы арада келісімдердің мәні елшілер алмасуынан әлдеқайда асып түседі. Ибраһим келісімдеріне қатысушылар өзара инвестициялар, сауда, туризм, сондай-ақ, технология алмасуға және әскери ынтымақтастыққа жол ашты. 

Фото: АҚШ Мемлекеттік департаменті
Қол қойылғаннан кейінгі алғашқы жылдары Израиль мен келісімдерге қатысушылар арасындағы сауда бірталай өсті, бірлескен энергетикалық және көлік жобалары пайда болды, ал екі тараптың зерттеу орталықтары бірлескен зерттеулер жүргізе бастады.

— Экономикалық өзара тәуелділік тұрақты бейбітшіліктің негізін қалайды. Тараптар энергетика, логистика және ғылым салаларында ортақ мүдделерді дамытқан кезде әскери қақтығыс ықтималдығы төмендейді, — деп атап өтті Таяу Шығыс зерттеу орталықтарының сарапшылары.

Ибраһим келісімдері дипломатиялық табыстарына қарамастан араб әлемінде әртүрлі реакция тудырды. Таяу Шығыс үкіметтерінің көпшілігі бұл бастаманы қолдады, бірақ Палестина мәселесінде ілгерілеушіліктің болмауына байланысты сақтық танытты. 

Келешегі және кеңеюі 

Ибраһим келісімдеріне қол қойылғаннан бері Вашингтон олардың географиялық ауқымын кеңейту ниетін бірнеше рет мәлімдеді. 2025 жылы Трамп әкімшілігі Сирия, Ливан және Сауд Арабиясын осы форматқа қосу мүмкіндігі туралы жұмысты жариялады. Бұрын кеңейту туралы келіссөзге Орталық Азия және Африканың бірнеше мемлекетіне қатысты болғаны туралы хабарланған болатын.

Аймақ үшін Ибраһим келісімдері тек дипломатиялық серпіліс қана емес, сонымен қатар қақтығыс саясатынан прагматикалық ынтымақтастық моделіне көшудің көрсеткіші болды. Олардың табысы экономикалық ашықтықты Таяу Шығыстағы ұзақ уақытқа созылған қақтығыстарды шешуге шынайы көзқараспен біріктіруге бола ма, жоқ па, соған байланысты болады.

Бұған дейін Трамп Қазақстан Ибраһим келісіміне қосылған бірінші ел екенін мәлімдеді. 

Зарина Туғанбаевa