Мерзімінен бұрын шартты түрде босату – сотталушының бас бостандығынан айыру түріндегі жазадан мерзімінен бұрын босатылуы, одан әрі жазаның өтелмеген бөлігін кезеңінде тұрғылықты жері бойынша ішкі істер органдарының профилактикалық бақылауына қойылуы.⠀

ҚР Қылмыстық кодексінің 72-бабына сәйкес, мезімінен шартты түрде босату жасаған қылмыс деңгейіне байланысты қолданылады:

• онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыс үшiн тағайындалған жаза мерзiмiнiң кемiнде үштен бiрiн;⠀
• ауыр қылмыс үшiн тағайындалған жаза мерзiмiнiң кемiнде жартысын;⠀
• аса ауыр қылмыс үшiн тағайындалған жаза мерзiмiнiң кемiнде үштен екісiн іс жүзінде өтегеннен кейін ғана шартты түрде мерзiмiнен бұрын босату қолданылуы мүмкін.⠀

Мәселен, адамды ауыр қылмыс жасағаны үшін сот 10 жылға бас бостандығынан айырған болса, ол 5 жыл жазасын өтегеннен кейін ғана шартты түрде босату жайлы өтініш бере алады.

Сондай-ақ сотталғандардың әлеуметтік осал санаттары үшін неғұрлым қысқа мерзім көзделген:⠀

• Жүкті әйелдерге;⠀
• Жас балалары бар әйелдерге;⠀
• Жас балаларын жалғыз өзі тәрбиелеп отырған ерлерге;⠀
• Елу сегіз жастағы және ол жастан асқан әйелдерге;⠀
• Алпыс үш жастағы және ол жастан асқан ерлерге;⠀
• Бірінші немесе екінші топтағы мүгедектерге қолданылуы мүмкін.⠀

Жазасын өтеуші мерзімінен бұрын шартты түрде босату туралы өтініш білдіргеннен кейін, 10 күн ішінде мекеме әкімшілігі сотталған адамның жазасын өтеу кезіндегі жеке басын, мінез-құлқын, еңбекке және оқуға қатынасын сипаттайтын деректерді қоса ұсына отырып, сотқа жолдайды.⠀

Шартты түрде босатылған адамды есепке қойғаннан кейін, ішкі істер органдары Қылмыстық-атқару жүйесі комитетінің жәрдемімен әлеуметтік-құқықтық көмек көрсетіліп, оның қызметке келуін қамтамасыз етеді.

Еске салайық, 20 тамызда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жемқорлықпен сотталғандарды мерзімінен бұрын босатуға тыйым салуды тапсырды.