Қытай бастамасымен қолға алынған «Бір белдеу – бір жол» ғаламдық жобасы әлем қауымдастығы мен халықаралық ұйымдар тарапынан қатаң сынға ұшырап келеді. Аталмыш жобаны елдерді «қарыз тұзағына түсіретін қақпан» ретінде бағалағандардың өкінішке қарай бұл сыны шындыққа айналып, кей елдердің стратегиялық маңызы зор нысандары қытай бақылауына өтіп кетіп жатыр. Бұл турасында кезінде талай талдап жазған болатынбыз: естеріңізде болса, «Қытай шағын елдерді бір оқ шығармай қалай отарлап алуда» деген тақырыппен осыдан тоғыз ай бұрынғы мақаламызда (сілтемесі: http://islam.kz/kk/news/alem/qytai-shagyn-elderdi-bir-oq-shygarmai-qalai-otarlap-aluda-10729/#gsc.tab=0) кеңірек айтып өткенбіз.  Десе де тарихи Жібек жолының осы заманғы жвңғыртылған нұсқасына сын айтқанда асыра сілтеп, әсерілеп, Қытайға қарсы ақпараттық майданда  ұпай жинап жүргендердің барын да айта кетпеске болмайды. Бұл енді өз алдына бөлек тақырып. Айналып келгенде Қытай билігінің бұл бастамасы өзіне қатерлі. Қытай сарапшысы Ясен Хунь (Yasheng Huang) осылай ой түйіпті. Таяуда ғаламдық даму орталығы жүргізген зерттеу нәтижесіне қарағанда, аталмыш жобаға қатысушы 63 елдің 8-і қарыз қамытына жегілу қаупі төнген. Мұндай қауіп Қытайдың өз басына төніп тұр. Дәлірегі, Қытай «ескірген келісім-шарттар үлгісінің» (obsolescing bargain model) құрбаны болмақ. Бұл арада шетелдік инвестор елге құятын инвестиция мөлшерін арттырған сайын келісім-шарттардағы кей талаптар өз күшін жоя бастайды. «Бір белдеу – бір жол» жобасы бойынша инфрақұрылымдық жобалар тікелей жерге байланған және аяқталмай қалса, экономикалық нөлдік деңгейде қалмақ. Былайша айтқанда, пайдасы болмайды аяқталғанша. Ұзақ уақытты алатын мұндай жобалар әдетте үсті-үстіне қаржыны қажет ететіндіктен жобаларға қатысты келісім-шарттардың кей талаптары қайта қарастыруды қажет етпек. Әдетте мұндай қажеттілік жобалар қолға алынып қойылғаннан кейін туындап жатады. Жобалар орта жолдан тоқтап қалмасы үшін жобаның аяқталуына мүдделі Қытай тарапы өзіне қолайсыз, қосымша шығын әкелетін ымыраға баруына тура келеді. Бұл турасында кезінде шет-жағалап айтып өткенбіз: сәуір айының орта шенінде Малайзия өз аумағындағы «Бір белдеу – бір жол» аясындағы теміржол құрылысының тым қымбатқа түсетініне байланысты тоқтатқан еді. Нәтижесінде Қытай «жаңа келісім-шартқа» отырып, аталмыш жоба құнының үштен бірін төмендетуге мәжбүр болған еді. «Бір белдеу – бір жол» жобасы жасырын қосымша шығынды талап етуі мүмкін. Әдетте инфрақұрылымдық жобалардан пайда көру қиын. Инфрақұрылымдлық инвестиция экономиканың өсуіне септігін тигізеді деген жаңсақ ұғым үстемдік етіп келеді. Алайда, шын мәнінде солай ма: қазіргі Қытай инфрақұрылымының едәуір бөлігін экономикасы құлдырай бастаған кезде салғанын айта кету керек. Мәселен, 1980-1990 жылдары Қытай экономикасы Үндістанға қарағанда тез өсті. Теміржол инфрақұрылымының Үндістанға қарағанда жетілмегеніне қарамастан. Бүкіл әлемдік банк келтірген дерекке сәйкес 1996 жылы Қытайдағы теміржолдың жиынтық ұзындығы 56678 шақырымнан аспаса, Үндістанда бұл көрсеткіш 62915 шақырымды құраған болатын. Осы арада қытай экономикасының өсуіне инфрақұрылым емес, адам капиталына салынған инвестиция мен реформа себеп болды. Бұдан бөлек, Қытайдың аталмыш жобасына қатысушы елдердің көбісінің экономикасы шатқаяқтаған, әлеуметтік тұрғыдан орнықсыз, білім деңгейі сын көтере бермейтін қатерлі елдер екенін де естен шығармау керек. Мәселен, Пәкістанды алайықшы. Аталмыш жоба бойынша ірі инвестиция тартылып жатқан ел. Елдегі саяси әрі экономикалық жағдайы тұрақсыз елдің дефольтқа ұшырау қатері артып келеді. Сонымен қатар, білім беру саласы ақсап, артта қалған елдердің бірінен саналады Пәкістан. Пәкістан сауаттылық деңгейі бойынша әлемнің 221 елінің арасында 180-ші орыннан көрінген ел. Пәкістанда аталмыш жобаның сәтсіздікке ұшырауына осының өзі жетіп жатыр. Адам каптиалы жоғары елде ғана инфрақұрылымға құйылған инвестицияның экономиканы дамытуға өз септігін тигізетіні белгілі. Оның үстіне, аталмыш жобаға атслысып жатқандардың дені Қытайдың мемлекеттік экономика секторы екенін қаперіңізде ұстаңыз. Мұның өзі аталған елдің экономикасының дамуына тұсау салатын фактор. Америкалық кәсіпкерлер институтының есебіне үңілсеңіз, 2018 жылдың алғашқы жарты жылдығында «Бір белдеу – бір жол» жобасына жекеменшік компаниялардың инвестиция үлесі 28%-дан аспапты. Оның алдындағы жылмен (2017 жылғы көрсеткішпен) салыстырғанда жекеменшік компаниялар инвестициясы бұл кезеңде 12 пайызға төмендеп кеткен. Осыған байланысты әрі АҚШ-пен арадағы сауда соғысына қарай бүгінгі таңда қытай азаматтары жоғары салықтан зардап шегіп отыр. АҚШ-пен арадағы сауда соғысына байланысты Қытаймен экономикалық байланысын үзіп, кәсіпорындарын елден көшіріп жатқан елдер көп: Amazon, Oracle, Seagate және Uber секілді америкалық компаниялар, оңтүстік кореялық Samsung және SK Hynix компаниялар, Toshiba, Mitsubishi және Sony жапон компаниялары Қытайдан қарасын батыруда. 2017 жылы АҚШ-тан Қытайға тартылған тікелей инвестиция мөлшері 2,6 млрд доллардан аспады, ал бұл көрсеткіш 2002 жылы 5,4 млрд долларға жетіп еді. Бұған қоса, кезінде талдай талдап жазғанымыздай, аталған жоба бойынша инвестиция тартудағы ашықтықтың болмауы, жең ұшынан жалғасқан сыбайлас жемқорлық, т.б. кері тартатын факторлар наразылығын тудыруда. Жоба бойынша әріптес елдердің.