Рохинджа немесе Мьянма мұсылмандары кімдер?

Рохинджа – Мьянмадағы Ракхайн штатында (басқаша атауы — Аракан) тұратын этникалық мұсылман бенгалдар. Діні – ислам, рохинджа және бенгал тілдерінде сөйлейді. Этникалық және тілдік жағынан олар Бенгладеш пен Үндістандағы көптеген халықтарға жақын. Ал Мьянмадағы негізгі этнос бирмалықтар қытай-тибет тобына жатады, діні - буддизм.

«Рохинджа» термині 1950 жылдардағы әскери-саяси қозғалыстың атауынан шыққан. Қозғалыстың мақсаты мұсылман өңірінің автономиясын алу болған. Термин 1990 жылдардың басынан бері танымал бола бастады, ал Бирмадағы мұсылмандар бұған дейін «бенгалдар» деп аталып келген еді. 

Жергілікті халық па, әлде босқындар ма?

Рохинджа өздерін өңірге ертеректе қоныстанған араб саудагерлерінің ұрпағымыз, Ракхайн аймағында көнеден тұрып келе жатырмыз деп есептейді. Алайда, көптеген тарихшылардың пікірінше, олар Араканға XVI ғасырда қоныс аудара бастаған. 1826 жылы бірінші ағылшын-бирма соғысының нәтижесінде британдықтар Араканды бирмалықтардан тартып алды. Осыдан кейін бенгалдар жұмыс іздеп Бирмаға қоныс аудара бастады.

1869 жылы Аракан тұрғындарының 5%-ы мұсылман болған. Алайда, Британия жаулап алғанға дейін Бирмадағы (Мьянма) мұсылмандардың нақты саны қанша болғаны белгісіз. 

Алғашқы қақтығыстар

1942 жылы рохинджа, аракандық буддистер мен қаруланған британдықтар арасында «Ракхайн қырғыны» болды. Мәліметтер бойынша, ол жылдары мұсылмандар 50 мыңдай буддисті өлтірген, ондаған мың буддист қашуға мәжбүр болған.

Бирма тәуелсіздік алған жылдары Ракхайн штатындағы мұсылман халықтардың арасында сепаратистік пиғыл байқала бастады. Бирма билігіне келген әскери режим бұл штатта тұратын мұсылман халықты ел азаматы деп мойындамады. Керісінше оларды Бангладеш аумағына көшірмекші болды, алайда бұл әрекеттері еш нәтиже бермеді. Бангладеш өкіметі оларды қабылдаудан бас тартты.

2012 жылы жағдай тіптен ушыққан еді. Бес жыл бұрынғы дінаралық қақтығыста Мьянманың 200-ден астам тұрғыны қаза тауып, 140 мыңы (дені рохинджа) босқынға айналды. Он мыңдаған тұрғын қайықпен Малайзия, Индонезия, Таиландқа өтіп, бас сауғалады. 

Қазіргі ахуал

Бүгінгі таңда Араканда бір миллионға жуық рохинджа тұрады. Олар өздерін Ракхайн штатының байырғы халқы санағанымен, тарихшылардың бұған қатысты пікірі екіге жарылады. Олардың дені рохинджа халқы Мьянмаға Британия отаршылдығы кезінде қоныс аударды деп пайымдайды. Мьянма үкіметі мұсылман рохинджаларды Бангладештен келген заңсыз иммигранттар деп атап, күні бүгінге дейін оларға азаматтық беруден бас тартып отыр.

ММХҚИ доценті, Мьянма бойынша маман Ксения Ефремованың айтуынша, ресми түрде мұсылман бенгалдар Мьянма аумағына заңсыз кіріп алған деп саналады.

«Билікке Нобель лауреаты Аун Сан Су Чжи бастаған «Ұлттық лига демократия үшін» партиясы келісімен, ресми түсінік түзетілді. Рохинджаны «бенгалдар» деп емес, «Аракан облысында тұратын мұсылмандар» деп айта бастады. Бірақ, рохинджа өздерін Мьянма халқы деп санайды, азаматтық алғысы келеді. Ал ел билігі оларға азаматтық бермей отыр. Басты проблема да осында», - дейді ол. 

Соңғы күндері жағдайдың шиеленісуі

Өткен аптада «Аракан рохинджаларын құтқару армиясының» бірнеше полиция учаскесі мен әскери базаға шабуыл жасауы өткен ғасырда басталған текетіресті одан сайын шиеленістіріп жіберді. Куәгерлердің айтуынша, әскерилер мен оларға көмектесіп жүрген буддист еріктілер рохинджа халқын аяусыз қырып, ауылдарды өртеп жатыр.

Бангладеш шекарашылары өткен апта бойы Мьянмамен арадағы Наф өзенінен суға кеткен мұсылмандардың денесін шығарумен болды. 30 мыңға жуық адам Бангладеш аумағына өткен. Бангладештің шекара маңындағы Кокс-Базар округі мен гуманитарлық ұйымдар шамалары келгенше босқындарды орналастырып жатыр, дегенмен қолға алынған шаралар әлі де аздық етеді. БҰҰ бас хатшысы Антониу Гутерриш Бангладеш билігін рохинджа халқын елдің орталығына қарай жіберуге шақырды. Алайда ел билігінің өкілдері бұған үзілді-кесілді қарсы. Айтуларынша, мұншама босқынды орналастыру үшін мемлекетте бос орын да, ақша да жоқ. Деректерге сүйенсек, Бангладеш 1990 жылдардан бері Мьянмада қудалауға ұшыраған 400 мыңдай рохинджаны бауырына басқан.

Мьянмада тұратын шығыстанушы, ел туралы блог жүргізетін танымал блогер Петр Козьманың айтуынша, жетекші әлемдік БАҚ-та Мьянмадағы тәртіпсіздіктер туралы шығып жатқан ақпараттарды обьективті деп айту қиын. Ақпарлар ислам аудиториясына бағытталғаны көрініп тұр, дейді ол.

«Халықаралық БАҚ беттерін тек жапа шеккен мұсылмандар туралы ақпарат басып кеткен. Буддистер туралы бір ауыз сөз жоқ. Ракхайн штатында қанша мұсылман өлтірілсе, буддистердің соншасы қаза тапты. Ал қираған және өртеніп, күл болған үйлер саны қос тарапта да бірдей. Яғни, бәрі жазып жатқандай «бейбіт және қорғансыз мұсылмандардың» қырғыны болған жоқ. Екі тарап та тең дәрежеде зардап шеккен қақтығыс болды. Алайда, өкінішке қарай, буддистердің біржақты пікірге нүкте қою үшін Al Jazeera сияқты рейтингтік телестанциялары жоқ», - дейді Петр Козьма.

Қазір Мьянманың батысында нақты не болып жатқанын ешкім де білмейді. Штатта әскери жағдай жарияланған, журналистерге де, гуманитарлық және құқық қорғау ұйымдарының қызметкерлеріне де кіруге тыйым салынған.

БҰҰ мәліметінше, рохинджа әлемде ең көп қудаланатын этникалық топтардың бірі. Бүгінде мұсылман рохинджалардың көбі көрші Бангладеште босқындар лагерлерінде тұрады. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі өткізген шұғыл отырыста 30 мыңға тарта мұсылман рохинджа үкімет әскерлерінен бас сауғалап, Мьянма аумағын тастап қашқаны жария етілді.

Анықтама. Мьянма Одағы Республикасы (бұрынғы атауы – Бирма) – Оңтүстік-Шығыс Азиядағы мемлекет, Үндіқытай түбегінің батыс бөлігінде орналасқан. Мьянма батысында Үндістан және Бангладешпен, солтүстік-шығысында Қытаймен, шығысында Лаоспен және оңтүстік-шығысында Таиландпен шекараласады.

Басқару формасы – президенттік республика. Ресми тіл – бирма тілі.

Мьянмада шамамен 60 млн адам тұрады. Халқының басым бөлігін бирмалықтар құрайды.

Негізгі этностар: бирмалықтар – 68 %, шандар — 9 %, карендер — 7 %, аракандықтар — 4 %, қытайлар — 3 %, үнділер — 2 %, мондар — 2 %, качиндер — 1,5 %, тағы басқалары — 3,5 %.

Мьянма – көп конфессиялы ел болғанымен, халқының дені – буддистер. Халықтың конфессионалдық құрамы: буддистер — 89 %, христиандар — 4 %, мұсылмандар — 4 %, анимистер — 1 %, басқалары — 2 %.

1989 жылға дейін мемлекет ресми түрде Бирма Одағы Социалистік Республикасы, қысқаша Бирма деп аталып келді. 2010 жылдың қазанында Мьянма елдің атауын «Мьянма Одағынан» «Мьянма Одағы Республикасына» ауыстырды. Сәйкесінше мемлекеттің елтаңбасы мен туы өзгерді.

Мьянманың астанасы – Нейпьидо.