ӘР БУЫНҒА БІР САДАҚА / Қайрат Жолдыбайұлы

Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.у.) буындарға қатысты бірқатар хадистер айтқан. Тіпті, адам денесінде қанша буын болатындығын нақты білдірген. Бір қызығы, сол хадистерде көрсетілген буын сандарын қазіргі медицина дәлелдеп шықты.

Буын жайында айтқан Пайғамбарымыздың хадистері мыналар:

«Әр адамның жаратылысында 360 буын бар. Олай болса, Алла Тағаланы ұлықтаса, мақтау айтса, лә иләһа иллаллаһ, сүбханаллаһ десе, Құдайдан кешірім тілесе, ел жүретін жолдан тас, тікен немесе сүйек секілді нәрселерді жол шетіне алып тастап отырса я болмаса жақсылыққа шақырып, жамандықтан тыйса, осы жасаған жақсылықтарының барлығы 360-қа жетсе, сол күннің кешіне дейін тозақ отынан қорғалады».

«Әр буын үшін адам күн сайын бір садақа борышты. Екі адам арасында әділ төрелік айту да – садақа, атына міну үшін біреуге көмектесу немесе қоржынын артысу да – садақа. Жақсы, ұнамды сөз айту да – садақа. Намазға бара жатқандағы әр адымы да – садақа. Адамға зияны тиетін нәрселерді жолдан алып тастау да – садақа».

Тағы бір хадисінде сәске уақытында оқылған екі рәкат намаздың да сондай шүкіршілікке жататындығы айтылған.

Бухари мен Мүслимде риуаят етілген осы үш хадис адамның анатомиялық тұлғасын ашумен қатар құлшылық пен сауаптың кең мағынасын да қамтиды.

Екі бөлек сүйек арасын жалғайтын бөлікті «буын» дейміз. Буындар табиғи түрде мынадай топтарға бөлінеді.

1. Қимылдайтын буындар: тізе, тірсек, иық, ортан жілік, аяқ-қолдың білегі мен жіліншігі секілді.

2. Аз қимылдайтын немесе мүлдем қимылдамайтын буындар: омыртқа, қол-аяқтың табан мен алақан сүйектері, яғни:

А) араларын дәнекер ұлпа (ткань) жалғағандар;

Ә) араларын шеміршек ұлпа жалғағандар;

Б) араларын сүйек ұлпа жалғағандар.

Осы ерекшеліктеріне қарай анатомия кітаптары мен атластарын зерделегенімізде, адам денесінде 360 буын бар екенін көреміз. (1-4 тізім). Пайғамбарымыз (с.а.у.) айтқан бұл сан медициналық зерттеулермен де дәл шыққан. Пайғамбарымыздың оны нақты білдіруін қалай түсіндіруге болады? Мәйіт яки адам қаңқасы мұқият зерттелген бе, жоқ әлде, бұл пайғамбарлық мұғжиза болғаны ма?

Мәйіт пен жеке сүйектерді зерттеу арқылы буындарды анықтай алмайтындығының дәлелі мынау:

Адамның бас сүйегінде 90 қимылсыз буын болады. Алайда, бұл буындар санын қаңқадан болмаса, өліктен анықтау мүмкін емес. Ал, қаңқа кезінде анықтау үшін ол адам медицина ғылымын жақсы білетін әрі тәжірибелі болуы тиіс. Өйткені, медицинадан хабары жоқ жай адам бастағы бір-бірімен астасып, ию-қию боп жатқан буындарды буын деп те ойламайды. Құйымшақ сүйегіндегі буындар шорланған буындарға жатады. Мейлі өлік, мейлі қаңқа күйінде қолға алған күннің өзінде медицинаны жақсы меңгермеген адамның бұл буындарды тануы мүмкін емес.

Кеуде сүйегі (sternum) 3 бөлек сүйектен құралады. Бұлардың бір буыны шеміршек, бір буыны сүйекке айналған буын пішінін құрайды. Сүйекке айналған буынды білу үшін де медицинаның маманы болу міндетті. Бұл екі буынды да өлік я болмаса қаңқа күйінде ажырату мүмкін емес.

Бас сүйектің орталығында орналасқан «Сфенойд» (Sfenoid) деп аталатын сүйек, бөлек-бөлек 10 жұп бас сүйегімен буынды құрайды. Бұл буындар өте күрделі, бейнелері шым-шытырық, ретсіз пішінде келген.

Қуыстарында «Дискас» (discus) деп аталатын шеміршек томпақтары бар кейбір буындар да кездеседі. Беті жай ғана сүйек секілді. Адам қайтыс болып, денесіндегі жұмсақ тіндер шіріп, қаңқаға айналғанда, бұлар буын емес секілді көрінеді. Оларды қаңқа күйінде анықтау да сол сала мамандарының қырағылығын қажет етеді. (Кеуде сүйегі – бұғана сүйегі буыны, мойын омыртқаның артқы жағындағы буын секілді).

Баста орналасқан кішігірім аралдар секілді «Ос сутурарум» (os suturarum) деп аталатын сүйектерді өлік күйінде анықтау қиын. Оны тек қаңқа кезінде ғана анықтап, санауға болады. Жіліншіктегі «Талус» (talus) деп аталатын сүйек пен тобық сүйегінен (calcaneus) пайда болатын буын үш түрлі болса да, сырттай бір-ақ буын секілді көрінеді. Бұны тек қаңқа күйінде болмаса, өлік күйінде анықтау өте қиын.

Өздеріңіз де куә болып отырғандай, буындардың тобын анықтау үшін аса шебер маман болу қажет. Ендеше, түрлері мен топтарына қарай Хазіреті Мұхаммедтің (с.а.у.) адам денесіндегі буындар санын 360 деп айтуы – оның пайғамбарлығының дәлелі.

Медицина бойынша адам денесіндегі жалпы буындар көрсеткіші

І тізім

Бас сүйек буындары

Sutura coronalis (frontal parietal арасы)…...........… 1

Sutura squamosa (temporal – parietal арасы) ......... 2

Sutura spheno-squamosa……………........................ 2

Sutura fronta-zygomatica………………................... 2

Sutura fronta-sphenoidale……………….................. 2

Sutura tempora-zygomatica……………................... 2

Sutura spheno-zygomatica……………..................... 2

Sutura zygoma-maxillaris……………….................. 2

Sutura lacrimo-ethmoidale………………................ 2

Sutura fronto-lacrimale…………………….............. 2

Sutura fronto-ethmoidale…………………............... 2

Sutura maxilla-lacrimale…………………............... 2

Sutura fronto-maxillare……………………............. 2

Sutura nazo-maxillare……………………............... 2

Sutura nazo-frontale……………………….............. 2

Sutura lamboidea (occipital-parietal)……................ 2

Sutura parieto-mastoidea…………………............... 2

Sutura occipito-transversa

(interparietel-occipital буын).................................... 1

Sutura tempora-mandibularis.................................... 2

Sutura sphene-parietalis…………………................. 2

Sutura tempora-mastoidea………………................. 2

Sutura sagitalis (екі parietal арасы)…….................. 1

Sutura internasalis…………………………............. 1

Sutura palatine mediana (inter maxillaris)................ 1

Sutura spheno-mastoidea………………….............. 2

Sutura spheno-occipitale…………………............... 1

Sutura spheno-vomer………………….…............... 2

Sutura palatini-transversa……………...................... 2

Sutura incisive…………………………................... 2

Sutura palatine-vomer…………………................... 2

Sutura spheno-palatini…………………................... 2

Sutura malleus-incus-stapes…………...................... 4

Sutura zygoma-mastoidea……………..................... 2

Sutura spheno-maxillare……………….................... 2

Sutura maxilla-ethmoidale……………..................... 2

Sutura vomero-maxillare………………................... 2

Sutura vomero-ethmoidale…………….................... 1

Sutura palatini-ethmoidale…………….................... 2

Sutura palatini-maxilla………………….................. 2

Sutura nazo-ethmoidale………………..................... 2

Sutura spheno-ethmoidale……………..................... 2

Sutura interpalatini…………………….................... 1

Sutura Os suturarum-temporal-occipital-parietal

Os suturae-temporalis………………….................... 4

Екі омыртқа кеудесі (corpus) арасындағы буындар

Atlanto – axis – мойын 2 .......................................... 1

Мойын 2 – Мойын 3 ............................................... 1

Мойын 3 – Мойын 4 ............................................... 1

Мойын 4 – Мойын 5 ............................................... 1

Мойын 5 – Мойын 6 ............................................... 1

Мойын 6 – Мойын 7 ............................................... 1

Мойын 7 – Кеуде 1 .................................................. 1

Кеуде 1 – Кеуде 2..................................................... 1

Кеуде 2 – Кеуде 3 .................................................... 1

Кеуде 3 – Кеуде 4 .................................................... 1

Кеуде 4 – Кеуде 5 .................................................... 1

Кеуде 5 – Кеуде 6 .................................................... 1

Кеуде 6 – Кеуде 7 .................................................... 1

Кеуде 7 – Кеуде 8 .................................................... 1

Кеуде 8 – Кеуде 9 .................................................... 1

Кеуде 9 – Кеуде 10 .................................................. 1

Кеуде 10 – Кеуде 11................................................. 1

Кеуде 11 – Кеуде 12 ……………………................ 1

Кеуде 12 – Бел 1 ...................................................... 1

Бел 1 – Бел 2 ............................................................ 1

Бел 2 – Бел 3 ............................................................ 1

Бел 3 – Бел 4 ............................................................ 1

Бел 4 – Бел 5 ............................................................ 1

Бел 5 – Сегізкөз 1 .................................................... 1

Сегізкөз 1 – Сегізкөз 2 ............................................ 1

Сегізкөз 2 – Сегізкөз 3 ............................................ 1

Сегізкөз 3 – Сегізкөз 4 ............................................ 1

Сегізкөз 4 – Сегізкөз 5 ............................................ 1

Сегізкөз 5 - Құйымшақ1 ........................................ 1

Құйымшақ 1 – Құйымшақ 2 ................................... 1

Құйымшақ 2 – Құйымшақ 3 ................................... 1

Құйымшақ 3 – Құйымшақ 4.................................... 1

Құйымшақ 4 – Құйымшақ 5 ................................... 1

Барлығы ................................................................... 85

ІІІ тізім

Қабырға буындары

Fovea costalis superior – Fovea costalis inferior costa

Кеуде 1 – Кеуде 2 .................................................... 2

Кеуде 2 – Кеуде 3 .................................................... 2

Кеуде 3 – Кеуде 4 .................................................... 2

Кеуде 4 – Кеуде 5 .................................................... 2

Кеуде 5 – Кеуде 6 .................................................... 2

Кеуде 6 – Кеуде 7 .................................................... 2

Кеуде 7 – Кеуде 8 .................................................... 2

Кеуде 8 – Кеуде 9 .................................................... 2

Кеуде 9 – Кеуде 10 .................................................. 2

Fovea costalis пен сosta (қабырға) арасындағы буын

Мойын 7 – Кеуде 1 .................................................. 2

Кеуде 10 – Кеуде 11 ................................................ 2

Кеуде 11 – Кеуде 12 ................................................ 2

Fovea costalis transversalis

Мойын 7 – Кеуде 1 .................................................. 2

Кеуде 1 – Кеуде 2 .................................................... 2

Кеуде 2 – Кеуде 3 .................................................... 2

Кеуде 3 – Кеуде 4 .................................................... 2

Os suturae-occipitalis………………….................... 4

Os suturae-parietalis…………………….................. 2

Барлығы............................................................. .... 90

ІІ тізім

Омыртқа буындары

Мойын (Cervical) – Кеуде (Thorasic) – Бел (Lumbar) – Сегізкөз (Sacral) – құйымшақ (Coccyx)

Ауыз омыртқаның atlantooccipital буыны….….... 2

Ауыз омыртқаның fovea art.

Inferior’u .. axisin fovea art superior’u..................... 2

Dentis-тің facies articularis

anterior posterior- лары............................................. 2

Мойын 3 – Мойын 2

(Fovea art. және Sup inferior)…....……………....... 2

Мойын 3 – Мойын 4......................……………...... 2

Мойын 4 – Мойын 5 ............................................... 2

Мойын 5 – Мойын 6................................................ 2

Мойын 6 – Мойын 7 ............................................... 2

Мойын 7 – Кеуде 1.................................................. 2

Кеуде 1 – Кеуде 2..................................................... 2

Кеуде 2 – Кеуде 3 ................................................... 2

Кеуде 3 – Кеуде 4 ................................................... 2

Кеуде 4 – Кеуде 5 ................................................... 2

Кеуде 5 – Кеуде 6 ................................................... 2

Кеуде 6 – Кеуде 7 ................................................... 2

Кеуде 7 – Кеуде 8 ................................................... 2